KAFFED HABER
Son Sovyet Parlamentosunun Başkanı Hasbulatov Yaşamını Yitirdi
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) son parlamento başkanı Ruslan Hasbulatov 80 yaşında yaşında yaşamını yitirdi. Rus medyasında yer alan bilgilere göre Hasbulatov Moskova dışındaki evinde öldü. İnsan hakları aktivisti Aleksander Çerkasov, Çeçen asıllı Hasbulatov’un Tolstoi-Yurt’a defnedileceğini söyledi. Çerkasov, Hasbulatov’un ölüm nedeni hakkında bilgi vermedi.
1942 yılında Çeçenistan’ın başkenti Grozni’de doğan Hasbulatov’un çocukluk ve okul yılları Kazakistan’da geçti. 1965’te Moskova M.V. Lomonosov Devlet Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu. 1970’de Moskova Devlet Üniversitesi’nde yüksek lisansını, 1980’de doktora tezini tamamladı. SSCB Bilimler Akademisi’nde çalıştı. 1978’ten itibaren Moskova G.V. Plehanov Ulusal Ekonomi Enstitüsü’nde akademisyenlik yaptı. Mihail Gorbaçov’un SSCB’de 1985’de iktidara gelmesiyle Hasbulatov, Perestroyka çalışmalarında aktif rol oynadı. 1990 başlarında Hasbulatov, Çeçen-İnguş ÖSSC 37 Nolu Grozni Ulusal Seçim Bölgesinden Rusya halk temsilcisi olarak seçildi. Mayıs-Haziran 1990’da Rusya Halk Temsilcileri 1. Kongresinde Yeltsin, Rusya Sovyet Federal Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti Başkanı seçilirken birinci yardımcılığı görevine Hasbulatov’u getirdi. Haziran 1991’de Yeltsin, Rusya Federasyonu Devlet Başkanı olurken Hasbulatov SSCB Yüksek Sovyeti Başkanlığı’na seçildi. Sovyetler Birliği’nin son günlerinde 1991 Ağustos darbesine direnmesine karşın daha sonra Yeltsin’in siyasi rakibi haline geldi.
Hasbulatov, Yeltsin’in 1994’te bağımsızlık yanlısı Çeçenlere karşı asker gönderme kararına kadar Çeçenistan’daki siyasi gelişmelerde önemli rol oynadı. Bu durum Hasbulatov’u Kasım 1990’da Çeçen Halkı Tüm Ulusal Kongresi’nin başkanı seçilen Cohar Dudayev ile karşı karşıya getirdi. Hasbulatov Eylül 1991’de Yeltsin’in özel elçisi olarak Çeçenleri ikna için Grozni’ye gitmişti. Ancak Dudayev, Çeçenya’nın bağımsızlığını ilan eden kararnameyi imzalayınca girişim başarısız oldu. Daha sonra Hasbulatov silaha başvurmadan Dudayev’i uzaklaştırma imkanı olduğunu fakat Moskova’nun askeri müdahalesinin buna izin vermediğini savundu.
Sürgündeki Çeçen-İçkerya Cumhuriyeti Başbakanı Ahmed Zakayev, Türkçeye “Zapt Et ya da Yok Et” adıyla çevrilen anı kitabında Çeçenlerin bağımsızlık mücadelesine vurulan darbeden büyük oranda Hasbulatov’u sorumlu tutuyor. Cohar Dudayev ve Boris Yeltsin arasında öngörülen görüşmeyi büyük ölçüde Hasbulatov’un önlediğini savunan Zakayev şunları söylüyor: “Çeçenistan’da daha sonra meydana gelen olanların da sorumlusu büyük oranda Hasbulatov’du. Çeçen halkının asırlık özgürlük ve bağımsızlık mücadelesinde tabiri caizse hakikat anı gelmişti. Rus-Çeçen çatışması tarihinde ilk kez bir Çeçen neredeyse tüm durumu değiştirebilecek kadar yüksek bir konumda görev almıştı. Televizyonda Ruslan Hasbulatov’un yeni seçilen Çeçen yönetimini nasıl yasadışı ilan ettiğini gördüm. Bu, Çeçen Cumhuriyeti Devlet Başkanlığı ve Parlamento Seçimlerinden sonraydı ve o dönemde Rusya ile Çeçenistan arasındaki ilişkilerin ne yönde ilerleyeceği sadece Hasbulatov’a bağlıydı. Televizyonda Hasbulatov başkanlığında RF Yüksek Sovyetinin bir sonraki toplantısı yayınlanıyordu. Oturuma ara verdiği sırada bazı milletvekilleri yerlerinden kalktılar ve çıkışa yöneldiler. Hasbulatov, “Bir dakika, yoldaş milletvekilleri, bekleyin. Unuttuğum için özür dilerim… Bir sorunu çözmeliyiz. Çeçen Cumhuriyeti sözde Devlet Başkanlığı ve Parlamento Seçimlerinin yasa dışı sayılması konusunda teklif verildi. Bu teklifi kabul edenler ellerini kaldırsın” diyerek onları geri çağırdı. Elini ilk kaldıran Hasbulatov oldu ve bir dakika sonra da “Karar verilmiştir. Hepinize teşekkür ederim.” açıklamasını yaptı. Bu, Çeçen halkının yüzyıllarca süren bağımsızlık hayalini kansız bir şekilde gerçekleştirmek için eline geçen tarihi bir şanstı. Ama Hasbulatov soğukkanlılıkla ve alaycı bir şekilde kendi halkını bu oylamayla korkunç bir savaşa mahkûm etmiş oldu. Bu karar; Şahrai, Lobov, Filatov ve daha sonra Avturhanov, Hacıyev ve Zavgayev tarafından Yeltsin ve Dudayev arasında olması gereken toplantıyı önlemek için kullanıldı. Eğer bu toplantı gerçekleşmiş olsaydı savaş olmayacaktı. Hasbulatov, Moskova’nın Çeçenistan’a asker göndermesini talep etmeye başladı. Ve bu, uluslararası hukuka atıfta bulunarak Rusya’nın acımasız bir savaş başlatması için resmi bir bahane oldu.”
Hasbulatov, Vladimir Putin’in 1999’da Çeçenistan için hazırladığı “barış planına” karşı çıkmış, bunun yerine uzun süren savaşı sona erdirmek için bağımsızlık yanlısı Çeçenlerle müzakerelerin gerekli olduğunu savunmuştu.