Dil Mirası’nın Korunması Konferansı

Adıgey Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı tarafından “Çok Kültürlü Eğitim Ortamında Dil Mirasının Korunması ve Geliştirilmesi Uluslararası Bilimsel ve Uygulamalı Çevrimiçi Konferansı” 25-27 Mart tarihleri arasında düzenlendi.

Konferansa, Federasyonumuzun Anadili hocalarından Kobli Alaattin Bayram, hazırladığı DİLİN DOĞUŞU (OTEJ TEOREMİ) makalesi ile katıldı. Konferans sonunda kendisine Çerkes diline yaptığı katkılar nedeniyle, Adıgey Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı tarafından sertifika takdim edildi.

Katılım makalesi ve almış olduğu sertifika yazımız ekinde sunulmuş olup, Hocamıza katılımları ve çalışmaları için teşekkür ediyoruz.

Not: Konferans katılımcılarının tümünün sunumlarına ekteki linkten ulaşabilirsiniz.

https://aripk.ru/media/userfiles/%D0%A1%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA_2021.pdf

Раздел I.

Соизучение языков и культур в зеркале мировых тенденций развития современного языкового образованияstrong>

Бзэм икъэш|ык|э фэхьыгъэу адыгабзэм хэлъ шапхъэхэр

(|отэжь теоремэр)

Алааттин БАЙРАМ strong>

(Alaattin BAYRAM),strong>

Адыгабзэм имагистрэ лэжь

Тыркубзэмрэ итхыбзэрэ к|элэегъэджак|у

Гущы|ап

Бзэм икъэш|ык|э фэхьыгъэу адыгабзэм хэлъ шапхъэхэр (|отэжь теоремэр) пш|эу изытетык|э хэбгъэунэфык|ыныр зы к|уап|э, ар бзэ лэжьыгъэмк|э апэрэу зы лъэубэкъу. Макъэ пэпчъ мэкъэхэр къызщежьэрэ я|адрес, макъэм якъежьак|э, гущы|эм махьанэ зэригъотыгъэр, мэхьанэхэм зызэраушъомбгъугъэр, гущы|эм япычхэр, гущы|ак|эхэр, ахэм язэфыщытык|, пэрэбзэ лъэхъаным, макъэм - гущы|эм - гущы|эухыгъэхэм язэфыщытык| непэрэ бзэхэм ахэлъынэу, ахэм ялъэуж мык|одыгъэу къэозгъэш|эн шапхъэр ят|онэрэ лъэубэкъу. Мы бзэ ш|энлэжьым, бзэхэр утыкум къызэрихьагъэ теоремэхэм яхьыл|агъэу адыгабзэм къыушыхьатырэ пэрэбзэмрэ (преленгуигэ), унэе бзэмрэ (оргинал бзэ) яшапхъэхэр къыри|отык|ыныр игухэлъ.

1. Темэр
li>

Бзэм икъэш|ык|э фэхьыгъэу адыгабзэм хэлъ шапхъэхэр

(|отэжь те|оремэр)

Бзэр къызщежьэрэ лъапсэр, ащ икъэш|ык|э, изытетык|э зыфэдэр, апэрэ лъэхъан зэблэк|ыгъом щыч|эдзагъэу ш|энлэжь ц|ыфыхэм ягупшысэ зыхалъхьэрэ лэжьышхом ащыщ. Бзэм ылъапсэ къызщежьэрэ гупшысэр апэрэ философхэм нэсы зыхьырэ нэбгырэхэри щы|эх. Мыщ фэгъэхьыгъэ философие гупщысэр Хьареклитос арэу къетхыжьы Кассирер (Cassirer). Мариан, Бзэм ылъапсэ ц|ыфым иакъыл утыкум къырилъхьашъугъэ анахь проблэмышхоу елъытэ.

Бзэм икъэш|ык|э фэгъэхьыгъэ теоремэхэр мак|эп. Зэфэшхьаф гупщысэу къатхыгъэхэм зэхьащыр гупшысэхэр ахэтэу зэрэщытым фэдэу, зэфэшъхьаф гупшысэхэри ахэт. Бзэм икъэш|ык|э фэгъэхьыгъэ те|оремэхэм афэгъэхьыгъэ гупшысэхэр к|эк|эу къэтыушыхьатын.

1. Бзэм икъэш|ык|э теоремэхэр
li>

1. 1. Гуш|о - гуих те|оремэр
li>

РФ.strong> восклицательная теорема. Инг. Interjectional Theory / Pooh- pooh Theory. em>

7

ТРstrong>. Ünlem Kuramı.

Бзэ ш|энлэжьак|о: Демокритос (Demokritos) мы теоремэр апэрэу зыушыхьатыгъэр ары. Jespersen, Epicuros, Lucretus, Vico, Rousseau мы теоремэр дезгъэщтагъэ ш|эн лэжьак|охэм ащыщых.

2. 2. |оф ш|эн теоремэр
li>

Ц|ыфымэ ящык|агъэ рагъэкъуным фэхьыгъэу зэдэлэжьэным къафихьыгъэ макъэхэм, зы лъэхъан нэуж мэхьанэхэ агъотыжьызэ, гущы|эхэр агъефэдэзэ бзэхэр утыкум къихьагъэх.

РФstrong>. Теория бизнеса (теория социального взаимодействия / теория труда / теория йо-хе-хо). ТР. |оф Теорэмыр (İş Kuramı). ИНГ. The Social Interaction Theory / Labour Theory / Yo-he-ho Theoryem>.

Бзэ ш|энлэжьак|о: Arthur Sigismund Diamond (1959), Alman Felsefeci Ludwig Noiré’ın (1877)

II.3. |эпкъ лъэпкъ ш|ын теоремэр

К|эк|эу къап|омэ, ц|ыфым ыгу илъэу ы|он ыш|энхэр, гухэк|, гуш|о фэдэ гупц|энэныгъэхэр (чувства) зэрэфаеу къыри|отык|ыным пае апэ |эпэ-лъапэк|э, нэпэ напцэк|э къы|онэу зыфаехэр зырыз т|урыт|узэ макъэм фак|озэ гущы|эхэр утыкум къихьагъэх, зы|орэ теоремэр. 

РФ. Теория языка тела Теория языка жестов (Теория жестов / Теория жестовой речи / Теория оральных жестов / Теория рта-жестов / Теория Та-та / Теория жевания-жевания). ТР. Beden Dili Kuramı (İşaret Dili Kuramı). ИНГ. (Gestural Theory/Gesture Speech Theory/Oral Gesture Theory/Mouth-Gesture Theory/Ta-ta Theory/Chew-chew Theory)

Апэрэу рылэжьагъэр Raoul de la Grasserie (1895), Sir Richard Arthur Surtees Paget de (1930), лэныстэр бгъабзэ зыхъурэм ц|ыфым гуцаф фимыш|ы пэтзэ ыжэ зэрэдиш|ырэр шапхъэу агъэфедэ. Психологэу Max Meyer (1912), Hermann Paul, Sommerfelt, 1954; Fano, 1962) Charles Morris (1946) мы теорэмэр агъэшыпкъэ.

II.4. Лъэпкъым бзэр къызэрэк|оу къыдак|о теоремэр

РФstrong>. Нативистская теория. ТР. Doğuştancı Kuram. ИНГ. Nativist Theory. em>

Мы теоремэр апэрэу зыгъэфедэхэрэр: Eric Lenneberg, Noam Chomsky. Steven Pinker ахэм адыригъаштэуи мэхъу. Ernest Renan Ахэм адак|орэ гущы|эхэр и|эх. «Бзэр лъэпкъыр къызыхъук|э къыдэхъу. Лъэпкъ пэпчъ бзэ зэфэшъхьаф зэра|улъыр, чъыг пэпчъ къэгъэгъэ шъхьаф къызэритырэм фэд. Нэужым зе|эты ищык|агъэ регъэкъужьы», гупшысэр яшапхъ. (ЗТТ.н.31) Мы теоремэм бзэр ц|ыфым иунаеу елъытэ. 

II.5. Чылэ зэдэпсэуным къыхьырэ теоремэр 

РФ. strong>Теория социального взаимодействия / Теория труда / Теория Йо-хе-

8 

хо). ТР. Toplumsal Denetim Kuramı. ИНГ. The Social Interaction Theory/Labour Theory/Yo-he-ho Theory) em> 

Мы теоремэр, Arthur Sigismund Diamond (1959), Нэмыц философэу Ludwig Noiré (1877 нэмык|хэри. 

Ц|ыфхэр зэхэтэу зэдэпсэунэу зэрэщытым пае гущы|эныр ящык|агъ. Арэу зыщытык|э, ц|ыфхэм заш|ымэ, закъутэжьызэрэ макъэхэу къа|охэрэм ямахьанэ агъотыжьызэрэ, гущы|эхэр утыгум къихьагъэу зылъытэрэ те|оремэр.

II.6. Джэрпэджэжь Теоремэр 

РФ. Теория отражения (теория эха / теория Bow-wow / теория кукушки). ТР. Yansıtma Kuramı. ИНГ. Echoic Theory (Bow-wow Theory/Cuckoo Theory /Динг – донг. 

Я XX – рэ л|эш|эгъум апэрэ илъэсхэм агъэфедэу фежьагъэх. Demokrit, Platon, Vilm Vitney, Max Müller нэмык|хэри мы теоремэм ек|оу гупщысэхэр я|эх.

Гущы|эу, макъэу щы|эхэр ц|ыфым зэхехы, нэужым ар ц|ыфым к|е|отык|ыжьы, гущы|эхэр утыкум къехьэх. Мыщ, сабжэ (сабжект) гущы|эхэмрэ |эмэ -псымэ фэдэхэр къыозгъаш|эрэ гущы|эхэр утыкум къызэрихьагъэр зытетыр афзэрэзэхэмышъугъэм пае пч|э фамыш|ы фэдэу щыт. Ау анахь пк|э зэри|эр шъыпкъэми шапхъэ тэрэзхэр къафэмы|отагъэнк|и хъун. 

Бзэм икъэш|ык|э рыгушы|агъэ ш|энлэжьэк|о ц|ыфхэр мак|эп. Ау гушы|эр хэмык|уадэзэ ыпэ Фердинанд де Сауссурэ игугъу сш|ын фай. Сыда п|омэ Сауссурэ «бзэм икъэш|ык|э апэрэ ц|ыфхэм къак|эныгъэ зы лэжьыгъ. Ар ыпэк|и арыгъэ, джырэк|и ары зытетыр. Ащ пч|эшхо горэ и|эу щытэп. Мыщ афэдиээу ыуж уитынэуи щытэп» е|о. (Зигугъу тш|ыгъэ тхылъыр, н:11) Ар «сэбэбынчэ [бзэ къэш|ыным зи мэхьанэ фыри|эп] теориемк|э» елъытэ. Арэу зыхъук|э гущы|эр къэш|ыным зы щык|агъэ имы|эу елъытэ. Бзэ лэжьыри зы къутамэу ш|эныгъэлэжым ахэзгъэхьагъэм апшъэ дэд.

II.7. Бзэр Тхьам дэжьк|э къик|ыгъэ теоремэр 

Бзэр, цыфым икъэхъуныгъэ дык|ыгъоу къак|о зы|охэрэм яхьщыр гущы|. Ау мы теоремэм бзэр ц|ыфым, тхьам къыхилъхьагъэу алъытэ. Нэмык|ымэ ар дырамгъэштэнк|и мэхъу.

II.8. |Отэжь теоремэр

Теоремэр сэ згъэфедэрэ зы гупщыс. Къас|орэ зэк|эри к|эу щытэп. Ау фэшьхьафэу мэхьанэ зи|эу хэлъыр бэ. Гуры|огъу хъунын пае ыпэ упч|эхэр къэттын ет|анэ джуапым тылъыхъун.

1.Пэрэбзэхэр тащ фэдэу къэш|ыгъа? Тащ фэдэу утыкум къихьагъэха? Зигугъу тш|ыщт бзэр ыджырэк|э зэрэщымы|эгум пае «ипэрэ бзэ е апэрэ бзэ» фэдэ зы гушы|э къас|орэп. 

2.Пэрэбзэм сыд фэдэ шъапхъэхэ и|эн фаехэр?

9 

3.Зы шъыпкъэ зафэ горэ щы|. Зэхэзымыхырэ ц|ыфыр зэрэзэхимыхырэм пае гушы|эшъурэп. Мыр ц|ыфым и|эрыш|эу щытэп. Ар теоремэу щытэп, зы къанунэу [къэралыгъо хабзэ фэдэу] къырэк|о. Тызяплъык|э зэхэзырэ ц|ыфыр мэгущы|э, зэхэзымыхырэ ц|ыфыр бзако. Арэу зыщытык|э апэрэ ц|ыфым хэт къыдэгущ|агъэр? Сыд къыри|угъэр?

Джэуапхэр къэттызэ тш|ын. Ц|ыфыхэр зэхэт|ысхьэу унашъо аш|ын, |обжектхэм, сабжектхэм ц|э фагъотын фитыныгъэ я|эми, гущы|эхэр зэрамыш|эрэм пае амал я|эп. Гъущы|ак|э зымыш|эрэ ц|ыфыр т|ысынышъ тащ фэдэу гушэ|эн унашъо ыш|ыщта? Ц|ыфыр гущы|эным пае ыпэ дэ|ощт ет|анэ гущы|эщт. Бзэр тхьак|умэм ыужъ къык|элъэк|о. Арымэ апэ дэдэ ц|ыфым къыдэгущы|агъэр ч|ыналъэр ары. Ч|ыналъэм [натуралем] ити, иси зэк|эрэри къызыхъуи, къызыш|и мэкъэ зырыз ны|эп къа|орэр. Бзыу гущы|эм хэт [бз] пычым фэдэхэри зэкъэ|огъук|э жэм къыдэк|рэ зы макъэм фэд ык|и бзыум ымакъэрэ ыц|эрэ адыгабзэм фэхьыгъэу зэшъхьащык|ыгъэп. Ар зыми зэблихъурэп, зи пц|ы хахьэрэп. Ц|ыфым ар пчъагъэрэ зэхехы, зэхихыгъэ макъэр къэз|уагъэм ц|эу ш|ошъыжьы, гущы|эр утыкум къихьагъэ мэхъу. Афэдэу зыщытык|э, бзэм икъэш|ык|э пэрэбзэ лъэхъан ц|ыфхэм, нэм ылъэгъурэ зыгорэм, мыщ сыд ц|э ш|отыщта, а|оу егупшысэхэзэ сабжектыми, обжектыми зыми ц|э ш|уищыгъэп. Зэк|эмэ ежьым ац|э къа|ожьы. Ц|ыфыми зэхихыгъэ макъэр, а макъэр зием ц|эу шъу|ещы, а цЈэмк|э ащ еджэжьы. Апэ дэдэ мыщ фэдэу ц|ыфым и|оф зыхимылъхьагъэ огур, жьыр, ч|ыр, хыр, осыр, ошхыр, ошъур, бзыур, хьэр, шыр нэмык|хэуи щы|э зэк|эми ац|эхэр ежьым зэра|ожьыгъэ мэхьанэр къеущыхьаты. Зэужыми мэкъэ зырыз къа|о, зэужьыми къа|орэ макъэхэр зык|и зэблахъурэп. Арэу зыхъук|э пэрэбзэ лъэхъаным къэш|ыгъэ макъэхэр мэкъэ кодыеп. Ахэр макъэх ык|и гущы|эх. Пэрэбзэ лъэхъаным макъэу утыкум къихьагъэхэр непэрэ макъэхэмк1э нахьыбэх, ау гущы|эхэр непэрэ гущы|эхэмк1э бэк|э нахь мак|. Ащи гущы|э зэфэшъхьафхэр запэхьэм гущы|ак|эхэр къаущыхьатызэрэ къырык|уагъэ хъугъэ. Якопс Греем (Jacops Greem) «Апэ дэдэрэ лъэхъаным гущы|э лъапсэр шъэ пчагъэ зыт|у-зыщ нахьыбэ мыхъунэу, а гущы|эхэри пычыгъо зырызэу щытын фае» - е|о. (ЗТТ. Н. 27-28). Китаим абзэ пычыгъо зырызэу апэ регъэшъы, aу Китаибзэм ыпэк|и бзэ шъхьаф щымы|энэу зэрэщытыр адыгабзэм къыуегъаш|э. Китаибзэм пычыгъохэр зэпыхьэзэ гущы|ак|эхэр щегъэпсых, ау адыгабзэм макъэхэм махьанэ щыря|. А макъэхэр зэпыхьэхэзэ гущы|ак|эхэр гъэпсыгъэ мэхъух. Пычыгъохэми макъэр алъапс. Арышъ, адыгабзэр анахь лъэпсабзэу зэрэщытымк|э зыкъеущыхьаты. Джырэк|э макъэ пэпчъ -инахьыбэрэм- иадрес къежьап|эхэр згъэунэфыгъэу си|эх.

Натурэл ц|эхэмрэ ахэм къапкъырык|ырэ макъэхэмрэ зэрэубытырэ гущы|э бэ зыхэт бзэр, пэрэбзэ ык|и унэебзэ. Мы шъапхъит|ур зи|э бзэр, пэрэбзэ гъэунэфыгъ.

|отэжь теоремэр шэпхъэ гущы|эк|э къэтыущыхьатын:

Хы зыфат|орэ псышхом непэрэ бзэм ахэтэу ц|э зэфэшъхьафыхэр ахэт.

Ад. Хы, Ар. Бахьр, Фин. Мери, Инг. Сеа, Ур. Море, Ит. Маре. Дан. Хав, нэмык|хэри. Зэшъхьащэк|ых. Апэрэ гущы|эр тэра? Сыда мыщ фэдиз ц|э щхьаф зы обжектым зыфыти|эр? Джэуапыр хым уедэ|умэ къыуи|ожьыщт. Хыр уалъэ зыхъурэм къы|орэ, хы-ы-ы, хы-ы-ы макъэр ары.

10

А хы макъэр зэхэзыхыгъэ ык1и къэзы|угъэ ц|ыфым хы ы|озэрэ еджэжьы. Хым къи|уагъэр ц|ыфым къык1е|отык1ыжы. Мыщ фэдэ|отэжьынэр ары |ОТЭЖЬ ТЕОРЕМ ц|эджэ тызаджэрэр. Ащ десэу къытыгъэхэр: em>

1. Бзэр пэрэбзэ. 2. Бзэр унаеу бзэ (оргинал базе). 3. Гущы1эр макъэу лъапсэк|э къежьэ. 4. Макъэм махьанэ егъоты гущы|э мэхъу. 5. Гущы|эр зы пыч, 6. Гущы|эмэ ямахьанэхэм заушъобгъущт.
li>

6.1. Апэрэу хыр ч|ып|эк|э ч|ыгум ихэк|э къанэ. Хыр лъапсэу ч|ым илъэгагъэ къэозгъаш|эрэ ракымыр, зыри ракымым ихэк|э (0, - 1,-2…) щыт. Псым ухэхьагъэу щытми урещэхы. Арэу зыщытык|э к|эхэныгъэр, ч|ыгум ихэк|э хъуныр менталитетэу ц|ыфым ыгу къыхелхьэ. Ч|ахэ, ихэ, мэхыгъ, мэщ хын, ехын зыфи1орэ ч|эхэныгъэ зыхэлъ гущы|эхэр бзэм къыхахъоу регъажьэ. 

6.2. Фэшхьафэу ц|ыфым |эрфэгъоу ыгъотырэхэм фэдэу хыр фэпчъынэу, фэпшынэу зэрэщымытэр, бэ пчъэгъэ мэхьанэ зэрэхэлъыр гуцаф фиш|эу регъажьэ. Гущы|эм ыпэк|э къызпыхъок|э хэягъэу зэрэхэтыр къэош|э. Мэщым хэлъ, псым хэс, уаем хэт, осым хэфагъ, чылэм хэхьагъ, хи|угъ, нэмык|хэри агъэфедэу ежьэ.  

6.3. Гущы|эм ыужк|э къызык|ок|э заулэу (бэ пчъагъ) зэрэщытэр къеущыхьаты: к|алэхэр. тхылъыхэр. мэлхэр. бзыухэр лэжьагъэх, едэ|ух, нэмык|хэри.

6.4. Нэмык| макъэхэм ахэтэу гущы|э к|ахэхэр къагъэпсы. О - щ - х зы гущы|э фэдэу къэлъагъоми, мэкъэ зырыз фэдэу щыт гущы|ищыр зэхахьи зы гущы|ак|э бзэм къыхэхъуагъ: ощх. Ом къек|ы, щщщ мачъэ, хыыы мэхъу. 

6.5. Лъэпкъым ышьхьэ къырык|уагъэр, уаем къыфихьыгъэ тхьамык1агъор, ошхымк|э къэк|уагъ. Къещхырэ ощхыр яхэнэрэ мафэм хым фэдэу хъуи дунаер хитхьалыхьагъ. Уаер зыгъугъэр яхэнэрэ мафэти хы (6) пчъагъэр бзэм гущы|эу къыхэхъуагъ. (Нухь туфаным [оялъэ] яхэнэрэ мафэр) Модрэ пчъагъэхэми афэдэу бзэм къыхахъозэ къырык|уагъ.

7. Джырэ лъэхъаным бзэм уахаплъэмэ X макъэм къызэблихъуи ингилиз бзэм хэт Х (-екс -еks) макъэм фэк|уагъ. Инг: ехит, ад: ехыт. Инг. Xerox, ад. Хэрэхъу. Джы фото копияк|э бгъэбэгъон мэхьанэри хэхъуагъ. Инг. Тах, Ад. Тех (налог) къэралыгъо |ахьэу аугъоирэр ары.
li>

8. Зэмэкъэгъу (синоним) гущы|эхэр къыдихьыщт. Хафэ: лимон хэфэныгъэ зыхэлыр. Хафэ: псым хафэрэм фэдэ гущы|эр.
li>

9. |отэжь теоремэр къэзгъэшъыпкъэрэ пэрэбзэ - унэябзэм зэпкъ псаум ыц|эрэ, псаум ипыхъо - пыщэхэм ац|эхэмрэ а зы ц|эмк|э къежьэх. Гущы|эм пае, лъэ: лъапэм щегъэжьагъэу к|энты|ум нэс зэк|эми лъэ ц|эр я|. Арымэ |отэжь теоремэмк|э лъэм епхыгъэр зэк|э лъэ -к|э къежьэн фай. Лъапэ, лъэбжъан, лъэгу, лъэчы|у, лъэдакъэ, лъэнч|эн, лъапшъэ, лъэдый, лъэк|ап|э… Лъэ гущы|эри хы макъэм фэдэу къехьэшъ, ащи нахьыбэу зэтек|ызэ зеубгъу. Нахь философие мэхьанэхэр къыхахьэх.
li>

10. Мах муллэр (Max Müller) зыфи|орэ гущы|эм обжектэр къыущыхьатын фэе гупщысэмрэ Фердинанд де Сауссуре (Ferdinand de Saussure) зыфи|орэ к|эухынчъэн [Концепция бесконечности] менталитетэр къэозгъэш|эщтыр сабжектыр ары. Гупщысэр мэхьанэ зи|эм ащыщ, ау ащ гущы|эм зырегъэук|ахьы.

11

Ар шъхьафэу зы гупщысэ лэжь.

11. Сабжект гущы|эхэр обжэ гущы|эм епхыгъэу зэхэофышъу. Мыр джырэк|э икъуныгу. Мыри шъхьафэу зы шъхьа|.

III. К|эух

Адыгабзэм |отэж теоремэм епхыгъэу пэрэбзэ - унэебзэм хабзэу ахэлъыр къеущыхьаты. |отэж тэоремэр бзэ лъапсэу зэрэщытыр къыуегъаш|э. Бзэ унагъохэр зэхэпхы хъумэ, апэрэ лъэхъаным хахьэхэрэр зы пычыгъо хъоу щы|э бзэхэр ары. Игущы|эхэр пычыгъуит|у хъурэ бзэхэр ят|онэрэ лъэхъан къэш|ыгъэ бзэх. Игущы|эхэр пычыгъуищ хъурэ бзэхэр ящэнэрэ лъэхъан бзэх. Ау |отэж теоремэмк|э адыгабзэм игущы|э зэхэф менталитетк|э узеплъык|э, бзэхэм зэк1эми пэрэбзэ мэкъэ1ужъухэр ахэтых. Мыр бгъэунэфыным пае проект гъэпсыгъэк|э бзэхэр зэк|эри къэуплъык|угъэн фае. Ар адыгабзэм хэт махьанэ зи|э макъэхэр лъапсэу, макъэм къык|угъэ гъогум утетэу, гущы|эхэр зэпкъырыпхызэ гъэунэфыгъэн фай.

Дунаим лэжьыгъэ зыфэмшъуашэ бзэ тетэп; иныдэлъфыбзэ зымгъэлажьэрэ ц|ыф нахь.

К|эк|эу тхыгъхэр:

АД: Адыгабзэр

АР: Арабыбзэр

ДАН: Данмарк бзэр

ИНГ: Ингилызыбзэ

ИТ: Италия бзэр

Н: Нэк|убгъо

ТР: Тыркубзэр

РУ: Урысыбзэр

ЗТТ: Зигугъу тш|ыгъэ тхылъыр.