1982 yılında, tıp fakültesini bitirip Aksaray' ın büyükçe bir köyüne mecburi hizmete gitmiştim. O zamanlar Uzunyayla' dan çıkıp yeni yeni başka toplumları tanımaya başlamıştık. Bir gün, bir vesile ile bir toplumda otururken 30 yaşlarında bir adam, odaya girer girmez yanındaki iki çocuğu ile birlikte doğruca baş köşeye geçip oturmuştu. Sonraları bu durumlara alıştık ama ben o zaman çok şaşırmíş ve buna bir türlü bir izahat getirememiştim. Öyle ya, bırakın babalarımízla birlikte bir toplumda yan yana oturmayı bunu hayal bile edemez, hatta onların olduğu odaya bile kolay kolay giremezdik. Aradan çok yıllar geçsede, bu görüntü çerkes toplumunun ne kadar farklı bir toplum olduğunu gösteren çarpıcı bir durum olarak hiç çıkmamacasına hafızama kazılmış oldu.
div>
Çerkes kültüründe malıyla mülküyle, çocukları ile övünmek hoş karşılanmaz, böyle yapanlarda ayıplanır. Oldukça iyide bir öğrenci olmama rağmen babamın sınıfı geçtiğim için bana aferin dediğini, başkalarına da çocukları hakkında herhangi bir şey için taktir kelimeleri kullandığını hiç hatırlamıyorum. Onun için bunlar o zaten olması gereken olağan bir durumdu ve öyle ulu orta dile getirilmezdi. Yedi erkek kardeştik ve babam çocuklarına karşı çok sertti ve bizde kendisinden çok çekinirdik. Sözünü kestiğimiz veya lafına karşı geldiğimiz görülmemiştir. Belkide aile içinde düzenin ve disiplinin sağlaması için bunun böyle olması gerekiyordu. Babamıza duyurmamız gereken ama direkt ona söyleyemediğimiz şeyleri annemi aracı kılarak ona söylettirirdik.
Bu gün bile Uzunyayla' nın ikindi zamanlarını çok severim. İkindi zamanları köy otobüslerinin gelme zamanlarıydı ve köyün bütün çocukları o saatleri dört gözle beklerdik. Otobüs Lığurhable tepesinden belirir belirmez köyün neresinde olursak olalım bütün çocuklar hemen koşa koşa otobüsün durak yeri olan köy meydanına giderdik. Kim inecek acaba, kimin misafiri gelecek diye merak içerisinde otobüsün çevresinde dört dönerdik. Köye birilerinin gelmesi demek rütin dışına çıkılması ve aynı zamanda köye bir heyecan gelmesi demekti. Yolcusu gelen eve gıpta ile bakılır, kimbilir kimler gelmiş ve neler getirmiştir! Birde şu var, evine misafir gelen çocukların havasından da geçilmezdi hani..
Daha sonraları ortaokul ve lise çağlarında okumak için Kayseri' ye gittiğimde bu sefer o otobüslerden ben iner oldum. Yaz tatillerinde, ikindi üzeri otobüsden iner evde de çok fazla oyalanmadan yanımda getirdiğim topuda alıp harman yerinde beni dört gözle bekleye arkadaşlarıma katılırdım. Ama köyde tatil yapacağımı zaneddiyorsanız çok yanılıyorsunuz. Tatil değil hemen ertesi gün başlayacak olan yoğun bir çalışma dönemi bizi bekler olurdu. Babam aynı zamanda çok çalışkan bir adamdı ve kendi çalışma temposuna çocukları olarak bizleride uydurmuştu. Haziran sonlarında ot biçme ile başlayan çalışma periyodu Eylül sonlarında harmandan saman çekme işi ile sona erer ve ertesi günde yeni ders yılı için tekrar şehre dönülürdü. Çalışma saatleri ile ilgili de çok politik davranırdı; başlangıçta yaplacak işlerin hepsini önümüze serip gözümüzü korkutmaz, alıştıra alıştıra, aşama aşama işleri yaptırırdı. Bir seferinde Uaşhağhurey’de ekin biçerken işimiz öğlene az bir zaman kala bitmiş öğlen dinlenilmesi için köye dönecektik. Zaman köye dönmek için erken ama başka bir tarlaya başlamak için de biraz sıkışıktı. Yani, köye de gidebilirdik, ikinci tarlayada başlayabilirdik, öyle arada bir durum. Biraz düşünüyor gibi yaptıktan sonra, " O tarlayada gidelim de bir iki arğıne alalım, hem de öğleden sonra dönüş için tırpanlarmızda orada bırakmış oluruz " dedi babam. Aslında biz bunun ne demek olduğunu önceki tercübelerimizden biliyorduk, tırpanları bırakma bahanesi ile sabah mesaisini tamamlattırmak istiyordu. İtiraz etmeyi aklımızdan bile geçiremezdik tabii. Öyle de oldu, ikinci tarlaya giderek tam saatine kadar o tarlada ekin biçtik.
Bizim açımızdan bu tempo üniversite bitip iş hayatına atılıncaya kadar devam etti ama babam işlerini devam ettirdi, ta ki 75 yaşlarına kadar... Artık hem yaşlanmaya hem de temposu düşmeye başlamıştı. Ayrıca çocukları ayrılmış yalnız kalmıştı. Daha sonraları yazları köyde kışlarıda Azey' de, daha sonraları da sürekli olarak Kayseri' de olmak üzere şehir hayatına geçiş oldu. Uzunyayla babalarının hemen hepsinin yüzleşmek zorunda kaldığı bu durum çok dramatik olmuştur. Bir taraftan alışık olmadıkları şehir hayatı, diğer taraftan bir sohbet arkadaşına ( werşereğu ) en fazla ihtiyaç duyacakları yaşlılık dönemlerinde Uzunyayla’ya hiç benzemeyen yapayalnız bir hayat... Bunda ne kadar zorlandıklarını tahmin etmek zor değil.
Azey' de kaldıkları dönemlerin birinde, bende bir hafta sonu onları ziyarete gelmiştim. Bu arada, Gilahsteney'de bir düğün olduğunu duyunca bir kaç arkadaş düğüne gitmiş gece yarısından sonrada dönüşe geçmiştik. Tam Marğuşey köyünü geçmiş ve Azey' de iyice yaklaşmışken arabamız stop etti. Epey bir uğraşmamıza rağmen arabayı çalıştıramıyorduk, bize yardım edecek gelen geçen bir arabada yoktu. İyice telaşlanmaya başlamıştık ki Azey yönünden gelen bir araba yavaşlayarak yanmızda durdu. Biraz sonra arabadan iki kişi indi. Oda ne, bastonu ile arabalardan inenlerin biri Dote idi! Babama Dote derdik. Dote, iyice geciktiğimizi görünce bizi iyice merak etmiş, bunlar kaza geçirdi, bana söylemiyorlar diye komşunun arabası ile o yaşlı hali ile bizi aramaya çkmıştı. Önceleri çocukken sevgisini hiç göstermedıği için bazen bizi sevmediğini düşünürdüm. Bu aklıma gelince bunu düşünmüş olmaktan orada bir daha utandım.
Babam yaşlandıkça bize karşı olan sertliği iyice yumuşadı, ama biz çocukları ev bark sahibi yaşlı başlı adamlar olduktan sonra bile onun yanında ayak ayak üstüne attığımız hiç olmamıştır. 86 yaşında ölünceye kadar da bu durum böyle devam etti.
Bazen düşünürüm, babalarımız çocuklarını kucaklarına almadan, onlara herkesin yaninda sevgilerini göstemeden nasıl durabiliyorlardı diye. Bu iradeyi gösterebilmek kolay olmasa gerek. Şimdi düşününce bunun bir eğitim ve ciddi bir irade konusu olduğunu anlayabiliyorum.
Çerkes babaları çocuklarına açıktan sevgi gösterisinde bulunmazlar ama onlarında çocuklarını herkes gibi çok sevdiklerinden emin olabilirsiniz.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
АДЭХЭМРЭ Я БЫНХЭМРЭ / Babalar ve Çocukları
1982 гъэм, Медицинэ Факултетыр къэзыуха нэужъ, си 1эщ1агъэм сыпырыувэну Аксарай кьалэм и зы къуажэшхуэ гуэрэм сык1ауэ щытащ. Абы зыгьуэ, Узуняйлэм дкъыдэк1ыу т1эк1у т1эк1у нэгъуэщ1 лъэпкъхэм дахэхьэуэ щ1эддзат. Зэгуэрэм, зы унэ зы 1уэху щхьэ гупыу дыщысхэсу, зы л1ы гуэрэ и бынит1ри зэрыдэщ1ыгъу пэшым къыщ1эхьэри занщ1эуэ жъант1эмк1э дэт1ысхьат, и бынхэри зыбгъэдигъэт1ысхьэри. Ди адэ дыбгъэдэт1ысхьэныр дэнэ къэна, ди адэ зыщ1эс унэ нэгъунэ дзыхь тщ1ыуэ ф1ырыф1к1э дыщ1эхьэфынтэкъым дэ. Слъэгъуар зыхуэсхьын сымыщ1эу, абдежым нэхъри нэхъ къызгур1уат, адыгэхэр дысхэс лъэпкъым ф1ыуэ дакъызрыщхьэщык1ыр.
Адыгэ Хабзэмк1э, уи мылкук1э, уи бын уи унагъуэк1э уысщытхъужыныр емык1ущ. А лъэхьанэ, Ф1ыдыдэуэ седжэу сыщыт пэтрэ, абы щхьэк1э си адэр егъащ1эм къысщытхъуауэ е утыкум и бынхэм язым зыгуэрк1э щытхъу зыхэсхакъым. Абы изакъуэкъым, адыгэ адэхэм псорик1 апхуэдэт ныт1э.
Ди анэм сыт щхьэк1эи зыхуэдгъэзэфу, дысхуей сытри жет1эфу, ди адэм жет1эн хуейуэ ауэ жедымы1эфу щытхэр ар л1ык1уэ тщ1ырэ жыредгъэ1эуэ, езыр нэм хуэду ф1ыуэ тлъагъуу, езбыи псэм хуэду дкъилъагъу апхуэдэт. Быныр ат1к1э мыт1к1э деджэуэ, дылажьэуэ дыщы1эти, унэм дкъэк1уэжу щыдгъэзэжк1э далэ къэс и нэхэр къыспижыхьыурэ дкъыригъэзэжт. Уи бын уи япэ ищыныр 1ейуэ гугъущ, ар зэи сыщыгъупщэжкъым ик1и сигу къэк1ыжыху скъодзыхэ, си шы нэхъыжьыр дуней щехыжьам, хьэдэр щыдахым и нэпсит1ыр къелъэлъэхыуэ," Гъуэгу махуэ, гъуэгу махуэ " жи1эурэ 1э зэрысхуигъэсысауэ щытар..
Зэшыбл дыхъути, ди адэр и щ1алэхэмк1э 1ейуэ тк1ийт. Дыщыщынэу, тыншыуэ демыпсэлъэфу, зыщ1эс унэм нэгъунэ ф1ырыф1к1э дыщ1эмыхьэфу, 1ейуэ дыф1элык1ыуэ и щ1алэхэм икъук1э къытхуэпхъашэуэ апхуэдэт. Зэрыжа1эуэ, дэм хуэду тк1ийуэ къытхуэщытт. Л1эжыхук1э егъащ1эм ар щысу ди лъакъэухэр зытедзауэ дыщысакъым, егъащ1эм дыпэпсэлъэжакъым. Быныр ф1ыуэ умылъагъуну 1эмал и1э ауэ, Ф1ыуэ дкъилъагъуу зэи зкъыдигъащ1этэкъым. Езыр ф1ыуэ жьы хъууэ дэри щ1алэшхуэ дыхухъу апхуэдурэ к1уащ. Зэгуэрэм, езыри жьы дыдэ хъуауэ, сэри л1ышхуэ сыхъуауэ Къайсэр къалэм зы щ1ып1э дык1уэуэ т1эк1уу япэ сищын хуей хъуати къызэшхыдат, яужь сыкъибнауэ ипщэк1э ущ1эк1уэр сыт жери. Апхуэдэт ди нэхъыжьхэр, хабзэм быдэуэ хуэсакъхэу.
Зыгъэ, Азей дэсхэт абы щыгъуэй, сэри Азей сык1уэжауэ, ныбжьэгъуит1-щы Джылахъстэней джэгу дык1уэну дэжэри, къыщыдгъэзэжым гъуэгум ди гур щыкъутэри ф1ыуэ дыкъэгуват. Жэшри ф1ыуэ хэк1уэтауэ, дэри Маргъушей атк1э гъуэгум дей ди гур тщ1ыжыну депэщэщу дыщыту, Азейк1э къик1ыу зыгу къэувы1эри къыдбгъэдэхьащ..
Гум л1ит1 къык1ри, к1ыф1ым зэк1э зэхэзэщхъуэн тщ1ами, Дотэт башым зыщ1игъакъуэуэрэ къак1уэр. Дотэт жыт1эр ди адэм щхьэк1э, дкъыщыгувэм мыхэм зыгуэрэ къащыщ1ащ жэри игу мызагъэуэ, гъунэгъу щ1алэ гуэрэм зкъыригъащэри ар зи жьыщхьэ къытлъыхъуэну къытк1элъык1уат жэшибгым. Ар зэик1 сигу ик1ыжыркъым. Апхуэдизу дызшышынэуэ егъащ1эм гупсэхуу 1эпл1э къыдэзымшэк1а, ф1ыуэ дкъилъагъууэ зэи зкъыдэзымыгъэщ1а ди адэр гузавэри яхуэмубыдыжыуэ жэш ныкъуэм къытк1элъык1уат. Абдежым, адэ нэхъ дщыц1ык1ухэм, ди адэм ф1ыуэ дкъимлъагъууэ п1эрэ жыс1эурэ зэзэмызэ гурыщхъуэ хуэсщ1ыуэ зэрыщытахэр сигу къэк1ыжри сыук1ытэжащ. Адэр " дэм хуэду тк1иуэ " щыту флъагъуми, и лъагъуныгъэм зэик1 шэч къытевмыхьэ.
Ди унагъуэ закъуэракъым ныт1э, адыгэхэм псомик1 апхуэдэт унагъуэхэм я щ1ык1эр. Нобэ къыздэсым согъэщ1агъуэ, ипэрей адэхэм зэ соплъ, иджырей адэхэм зэ сак1элъоплъыжри, абы щыгъуэ адэхэм ар даурэ яхуэщы1эрэт я къуэхэм нэсэ1уасэ яхуэмыхъуу, щ1агъуэ зыбгъэдамыгъэхьэуэ зэрыщытыфхэр! Ари жыт1энщ, адэхэр къуэмк1э дэм хуэдэми адэшхуэхэм я щхьэщыгум тесу къырахьэк1ынт, къуэрылъ пхъурылъухэр. Адыгэхэр, " Къуэр быгъэф1эмэ щ1ык1ей хъыджэбзыр быгъаф1эмэ щ1ык1аф1э мэхъу " жа1а, адэхэр я щ1алэхэм 1ейуэ хуэпхъашэуэ щытми, я хъыджэбзхэмк1э апхуэдэтэкьым, ахэр ягъаф1эт.
Сщ1экъым, ипэрейхэм т1эк1у ирагъэлейт хьэурэ иджырейхэм т1эк1у ягъэудафэуэ ара я щ1алэхэр?
Тэгъулан Екьуб
nan
Kaffed
