Adığe Dil Derneği’nin (ADDER) Milli Eğitim’e sunduğu 5. sınıf ders kitabını değerlendirmek istediğimi yazmıştım. Ancak buna geçmeden ADDER’in bir ayıbını daha ifşa etmek şart oldu.
Daha önce belirttiğim gibi, 2012 yılında KAFFED’in Milli Eğitim Bakanlığı’na sunduğu, kabul edilen ve bugün de kullanılan 5. sınıf ders kitabını hazırlayan komisyondaydım. Hazırlanması süreci hariç, kitabın bilgisayarda yazılması, değişiklikleri ve düzeltmeleriyle uğraşarak geçirdiğim birkaç ay nedeniyle içindeki her cümleyi, kelimeyi ve resmi ezbere bildiğimi söyleyebilirim. Her birinin üzerinde uzun tartışmalar yaptık, sözlükler karıştırdık. Dolayısıyla ADDER’in kitabını ilk gördüğümde hazırladığımız kitaptan aynen kopyaladıklarını, neyi nasıl değiştirdiklerini anlamam çok kolay oldu.
ADDER bütün çalışmalarını Batı Çerkesçesi üzerine yaptığı halde ders kitabı aynı tarzda, Doğu (Kabardey) ve Batı lehçeleri karşılıklı sayfalarda olacak şekilde hazırlanmış.
Dil uzmanları Çerkesçenin yüz binin üzerine çıkardıkları kelime hazinesinden seçim yapmakta zorlanmış olmalı ki, kitabın başındaki resimli alfabede Batı Çerkes alfabesinin 13 kelimesi (horoz, yüzük, gömlek, inek, kalp, köpek, kulak, at, mısır, koç, çekiç, sinek), Kabardey alfabesinin de 16 kelimesi aynı. (yüzük, horoz, gömlek, tüfek, çapa, kalp, köpek, güneş, inek, yatak, kulak, mısır, koç, ayakkabı, çekiç, sinek). Sadece ADDER’in Latin alfabesine çevrilmiş, resimleri değiştirilmiş, bazı kelimeler de farklı harflere örnek verilmiş.
p>Bizim hazırladığımız kitapta 7 ünite varken, ADDER’in kitabında ünite sayısı 10’a (ya da 11’e) çıkmış. Belirsizliğin nedenini aşağıda açıklayacağım. Bu 10 ünitenin 5’inin (ya da 6’sının) konu başlıkları küçük değişikliklerle aynı (ailem, vücudum, doğum günüm?, hayvanlar, kıyafetlerim, hobilerim). Önce üç (dört?) ünite nasıl eklenmiş onu görelim. (Ünite sayıları yazmadığı için ADDER’in kitabının ünitelerini yer aldığı sıraya göre belirtiyorum.)
1. Tanışma ünitesinin yerine ADDER’in kitabında karşılaşma (zeuṩ’e/zeuće) ve anlaşma (zegurue/zegurıo) üniteleri gelmiş. Bu ünitede verilen renkler 4. sırada ayrı bir ünite yapılmış.
p>2. Bizim kitapta Ailem ünitesinde 10’a kadar olan sayılar veriliyor; 11-20 arası sayılar da 4. Doğum Günüm ünitesinde. ADDER’in kitabında ise sayılar bu üniteden çıkarılarak 5. sıraya taşınmış ve ayrı bir ünite olmuş. Fakat burada sayılar sadece 5’e kadar veriliyor, 7. sıradaki Meyveler & Sebzeler ünitesinde 10’a tamamlanıyor. Ama 11-20 arası yok. Oysa kendi hazırladıkları müfredatta (Yaşayan Diller ve Lehçeler dersi için standarttır) 5. sınıftaki kazanımlar için “0-20 arası sayıları sayar” diye yazıyor.
3. Doğum Günüm ünitesindeki yiyecekler Meyveler & Sebzeler olarak 7. sırada ayrı ünite yapılmış. Meyve ve sebze dışındaki yiyecekler kaldırılarak yeni meyve sebzeler eklenmiş.
Ünite sayısındaki belirsizliğe gelince, ADDER’in kitabında doğum günüyle ilgili bir ünite başlığı yok. Fakat Meyveler & Sebzeler ünitesinin içinde doğum günü resmi, dialogları ve alıştırmaları olan bir bölüm var. Meyve sebzelerle doğum günü arasında bizim anlayamadığımız bir ilişki kurmamışlarsa bunun aslında ayrı bir ünite olduğunu ama başlığının unutulduğunu düşünebiliriz.
Biz her üniteye 5 veya 6 sayfa ayırmıştık. ADDER’in kitabında üniteler, bölündükleri ve alıştırmaları atıldığı için 3-4 sayfaya inmiş. Hatta tek sayfalık ünite bile var (zeuṩ’e/zeuće).
|
ÜNİTE p> | td>
KAFFED (KAB. / BATI) p> | td>
ADDER (KAB. / BATI) p> | td>
|
1 | td>
TANIŞMA ЗЭГЪЭЦIЫХУН / НЭIУАСЭ ЗЭФЭХЪУН (RENKLER) p> | td>
KARŞILAŞMA ZEUṨ’E / ZEUĆE p> | td>
|
2 | td>
AİLEM СИ УНАГЪУЭ / СИУНАГЪО p>(10’A KADAR SAYILAR) p> | td>
ANLAŞMA ZEGURUE/ZEGURIO p> | td>
|
3 | td>
VÜCUDUM СИ IЭПКЪЛЪЭПКЪ / СЫПКЪЫШЪОЛ p> | td>
AİLE wunağue/WUNAĞO p> | td>
|
4 | td>
DOĞUM GÜNÜM СЫКЪЫЩАЛЪХУА МАХУЭР / СЫКЪЫЗЫХЪУГЪЭ МАФЭР p>(20’YE KADAR SAYILAR; YİYECEKLER) p> | td>
BUNUN RENGİ NE? Mıbı yifer sıt?/ Miy yişö sıd? p> | td>
|
5 | td>
HAYVANLAR ПСЭУЩХЬЭХЭР / ПСЭУШЪХЬЭХЭР p> | td>
SAYILAR Bjığaxer/ Pçağeher p> | td>
|
6 | td>
KIYAFETLERİM СИ ЩЫГЪЫНХЭР / СЫЩЫГЪЫНХЭР p> | td>
VÜCUTLAR / ORGANLAR Apk-Ĺepkxer / Apk-ĺepkıxer p> | td>
|
7 | td>
HOBİLERİM СХУЗЭФIЭКIХЭР / СШIЭШЪУХЭРЭР p> | td>
MEYVELER & SEBZELER PḢAṨHA MIŞHAXER & XEDERIQXER font>/ ? p>DOĞUM GÜNÜ?font> p> | td>
|
8 | td>
| td>
SIĞIRLAR/ HAYVANLAR BILIMXER/ BILIMXER p> | td>
|
9 | td>
| td>
KIYAFETLER ṨIĞINXER / ŞIĞINXER p> | td>
|
10 | td>
| td>
BİLGİ Ş’enığ / Ş’enığ p> | td>
Dr. Sinem Vatanartıran bizim hazırladığımız kitabın kurgusunu İletişimsel Yaklaşım’a (Communicative Approach) göre yapmıştı. Bu yaklaşıma göre, önce A1.1 seviyesinde öğretilmesi öncelikli işlevler ve bu işlevlerle ilişkili dil yapıları ve kelimeler seçildi. Sonra bu işlevlerin anlaşılabilir, doğal bağlamlarda sunulabileceği durumlar ve temalar belirlendi. Ünite senaryoları bunlara göre oluşturuldu. Her ünitenin kelime grupları, dil işlevleri ve yapıları göz önünde bulundurularak ünite içeriği hazırlandı. ADDER bu yaklaşımı bilmediği için hazırladığımız kitaptan 'sayfaları' alarak sıralamış ve dolayısıyla bağlamlarından koparmış. İlk temadaki birkaç sayfanın ardından sonraki temanın birkaç sayfasını yapıştırmış, görsellerini değiştirmiş.
Yine kitabımızda, alfabe öğretimi bu sınıfta hedeflendiği için her üniteye alfabeden belli sayıda harf dağıtıldı. A1.1 seviyesinde dinleme ve ses tanıma ağırlıklı bir kurgu yapıldı. Çerkesçeye özel seslerin çalışılmasına ağırlık verildi. Her üniteye öncelikli olarak Türkçe'de olmayan seslerin dağılımı yapıldı. Ayrıca her ünitenin kelimeleri iki lehçede mümkün olduğunca ortak olanlardan seçildi. Farklı görünsün diye ünitelerin bu şekilde bölünüp yerlerinin ve kelimelerinin değiştirilmesi zorlukla oluşturduğumuz ve ADDER’in farkında olmadığı bu sistemi de tamamen bozmuş. Harflerin/seslerin verilme düzeni ve lehçeler arasındaki eşleşme alt üst olmuş. Bu arada bir harf de unutulmuş. Batı Çerkesçesinde p’ (пI) hiçbir ünitede geçmiyor. (P’astayı (пIастэ) kaldırmasalardı başlarına bu gelmezdi!)
ADDER alfabesinde, Batı lehçesindeki birbirine yakın sesler tek ve aynı harfle gösterilmiş: Üç ses (ч, чъ, чI) tek bir ç harfiyle, başka üç ses (ж, жъ, жь) tek j harfiyle ve yine üç ayrı ses (ш, шъ, щ) tek ş harfiyle. Ya dil reformu yapılarak dilde gereksiz görülen sesler atılmış ya da ç, j, ş harflerinin hangi seslerin karşılığı olduğunu bulmak öğretmenlere ve öğrencilere bırakılmış. Oysa kaybedilen bu seslerden ikisine Kabardey lehçesinde karşılık bulunmuş; жь için ĵ, щ için ṩ. Aynı seslerin Kabardeycede farklı harflerle yazılması ADDER uzmanlarını şaşırtmış olmalı. Kabardey alfabesinin kaybı da daha az; sadece bir harf (кхъ) kaybolmuş.
p>Hem farklılaştırma çabası hem de Kabardey lehçesini bilmemeleri başka tuzaklara düşmelerine de yol açmış. Vücudum ünitesinin başlığı bizim kitapta Kabardey lehçesi için epklhepk (Iэпкълэпкъ), Batı lehçesi için de pkışol (пкъышъол). Epklhepk Kabardeycede sadece vücut anlamına gelirken Batı Çerkesçesinde vücudun parçaları, dış organlar anlamında da kullanılıyor. ADDER uzmanları ünitenin adını iki lehçede de apk-ĺepkxer diye değiştirip çoğul yapınca Kabardeycesi “vücutlar” olmuş.
Bu daha eğlenceli… Hayvanlar ünitesinde Çerkesçe başlığımız iki lehçe için de aynı: Psevuşhaxer (псэущхьэхэр/ псэушъхьэхэр). ADDER’in kitabında ise ünitenin başlığı bılımxer olarak değiştirilmiş. Bılım Batı Çerkesçesinde hem genel anlamda hayvan hem de sığır için kullanılıyor. Kabardeycede ise genel hayvan anlamı yok, sadece sığır demek. Böylece kuş, tavuk, koyun vd. hayvanlar da sığır olmuş.
Ne resimli alfabede ne de ünitelerde hangisinin hangi lehçe olduğunu belirten bir işaret, kelime ya da başlık yok. Ayırt etmek yine öğretmenlere ve öğrencilere bırakılmış.
Aceleyle yapıldığı belli olan Kabardey versiyonunda edebiyat dili yerine Uzunyayla’da konuşulan yerel ağız esas alınmış.
ADDER’in müfredatından sonra ders kitabı da kabul edilirse çocuklar okulda işte böyle Çerkesçe öğrenecekler, ki daha ünitelerde neler var... Sayın Tarı’nın ve ADDER’in bu aşamada işleri zor görünüyor. Belli ki hazır bir kitaptan kopyalamadan kendilerinin bu ders kitabını hazırlaması mümkün değil. Profesyonel yardım alsalar da önümüzdeki öğretim yılına yetişmez. Bu yanlışları düzeltirlerse de açılacak intihal davasında daha iyi kanıt olur.
Ahlak üzerine artık bir şey söylemiyorum...
nan
Murat Papşu )
