Uluslararası Adıge Dili Konferansı Sonuç Bildirisi

Kafkas Dernekleri Federasyonu tarafından 27-29 Ekim 2013'de Ankara'da organize edilen İkinci Uluslararası Adıge Dili Konferansı Sonuç Bildirisi Adıgece (Batı ve Doğu lehçelerinde) ve Türkçe yayınlandı. Konferansın sonuç bildirisini okuyucularımızın bilgisine sunuyoruz.

İKİNCİ ULUSLARARASI ADIGE DİLİ KONFERANSI
SONUÇ BİLDİRİSİ VE ALINAN KARARLAR

Diasporada yaşayan Adıgelerin anadillerinin yok olmaması için çareler aramak, Adıge dilinin korunmasına yönelik çalışmalar ile ilgili paylaşımda bulunmak ve alınacak ortak kararları en kısa sürede hayata geçirmek için Kafkas Dernekleri Federasyonu (Kaffed) tarafından Ankara'da 27-29 Eylül 2013 tarihlerinde İkinci Uluslararası Adıge Dili Konferansıdüzenlenmiştir.

Ürdün Krallığı’nda 2008 yılında yapılan Birinci Uluslararası Adıge Dili Konferansı’nda konferansın iki yılda bir yapılmasına ve ikincisinin Türkiye’de düzenlenmesine karar verilmişti. Çeşitli sebeplerden dolayı konferans bugüne kadar gerçekleştirilememişti.

Eğitim ve çalışma alanı dil olan katılımcıların davet edildiği İkinci Uluslararası Adıge Dili Konferansı'nda yararlı çalışmalar yapılmış ve Adıgelerin dillerini unutmamaları için pratikte uygulanırlığı olan yeni yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Çalışma alanı Adıgece olan ünlü akademisyenler, anavatandan katılan değerli bilim insanları ve diasporada Adıgece’yi öğreten emekçilerin konferansa büyük ilgi göstermeleri ve katkı vermeleri, bilimsel pek çok çalışmanın ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Konferansta sunulan bu çalışmalar/yaklaşımlar sayesinde anadilin diasporada daha kolay ve etkili öğretilebileceği umudunu taşıyoruz.

Anadilin diasporada yok olmaya yüz tuttuğu, hatta tamamen yok olma riskiyle karşı karşıya olduğu doğrudur. Bundan dolayı, anadilin öğretilmesi çareleri ve çalışma örneklerini ortaya koymanın yanı sıra, dil ile ilgili çeşitli bilimsel çalışmalar ve araştırmaların yürütülmesi de gereklidir. Örneğin sosyoloji alanında yürütülecek bir çalışma bu duruma iyi bir örnek teşkil edebilir. Bu çalışmalar aynı zamanda Adıgelerin yaşadığı ülkelerin politikalarında dilin yerini ve dile verdiği önemi de ortaya çıkaracaktır. Bunun sonucu, bir halkın halk olarak yaşayabilmesi için olmazsa olmaz koşul olan anadilin özgürce kullanılabilmesine yönelik sosyolojik ve politik yönden yapılması gereken bilimsel çalışmalar için de yol gösterici olacaktır.

Konferansın açılış konuşmasında Kafkas Dernekleri Federasyonu Başkanı Vacit Kadıoğlu, Adıgece’nin Türkiye’de yeniden canlandırılması için Kaffed tarafından yürütülen çalışmalarla ilgili bilgi verdi. Kadıoğlu, Adıgece hazırladıkları müfredat ve ders kitabının Milli Eğitim Bakanlığı’nca onaylandığını, Düzce’deki devlet üniversitesinde Adıge Dili Bölümü açıldığını, Türkiye’de çeşitli yerleşim alanlarındaki okullarda Adıgece'nin seçmeli derslerin okunduğu sınıfların açıldığını dile getirdi. Dili yaşatmanın önemini tekrar hatırlatan Kadıoğlu, Türkiye’de farklı halkların kendi dillerini öğrenme hakkının verilmiş olmasının sonuçları olarak bu gelişmelerin yaşandığına da dikkat çekti. Türkiye’de yakın zamanda ortaya çıkmış olan güzel gelişmelerin devam edebilmesi için, her türlü yol ve yöntem ile daha güçlü ve sürekli çalışmaların yapılması gereklidir. Bu amaçla bir araya gelmiş Konferans, bu tür çalışmalara yol gösterici olmalıdır.

1. İkinci Uluslararası Adıge Dili Konferansı’nda üç gün boyunca yapılan sunumlar ve ortaya konulan düşüncelerin hepsini yazmak mümkün değilse de, bazı önemli başlıkları aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz:

   p>

   Dünya dillerini dikkate aldığımızda Adıge dilinde seslerinin bir araya gelişi, sözcük oluşumu ve dil kuralları açısından çok ilgi çekici özellikler bulunmaktadır. Bunun anlamı Adıgece’nin öğrenilmesinin zor olduğu değildir. Bunun anlamı, dilin gelişim şeklini, kurgu biçimini daha kolay öğretmenin yollarını bulmanın gerektiğidir.

li>

2. Adıgeceyi öğretmenin, onu yeni neslin dili haline getirmeye çalışmanın üstünde bir amaç olmasa da, Adıgece’nin Adıgelerin anadili olduğu bilincini bizzat Adıgelere hatırlatmanın ve toplumda anadil bilincini geliştirmeye yönelik çalışmaların da yapılması gereklidir.

li>

3. Adıgece öğretilirken kullanılan öğretme metodlarını da dikkate almak gerekir. Öğretmenlerin çalışmalarında kullandıkları yöntemleri dikkate alarak diasporada yaşayan, az dil bilen ve hiç dil bilmeyen Adıgelere yönelik farklı dil öğrenme programlarının hazırlanması gereklidir.

li>

4. Adıgece öğretmenlerinin materyal konusunda zorluk içinde oldukları açıktır. Var olan farklı metodlarla üretilmiş materyallerin bir araya getirilmesi, yeni materyallerin de eğitimdeki gelişmeler ışığında üretilmesi gereklidir.

li>

5. Anavatandakilerden çok diaspora Adıgelerinin alfabe ile ilgili zorluklar içinde oldukları aşikardır. Adıgece okumak–yazmak isteyip de kirille hazırlanmış alfabeyi bilmeyenler için kirille Adıge alfabesinin öğretilmesi çalışmalarının yanı sıra, Latin harflerin kullanıldığı bir transkripsiyon Adıge alfabesi de gereklidir. Fakat unutmamak gerekir ki, aslolan diaspora Adıgelerinin dil açısından kendini koruma görevidir. Bu da anavatandaki Adıgelerin kullandıkları alfabe ve yazı dilini diaspora Adıgelerinin de kullanması ile mümkün olacaktır.

li>

İkinci Uluslararası Adıge Dili Konferansı’nda yapılan çalışmalar sonucunda alınan kararlar şunlardır:

1. Konferansta sunulan çalışmaların kitap haline getirilerek Kaffed tarafından yayımlanmasına, kitapta yer alacak çalışmaların en geç 25 Ekim 2013 tarihine kadar Kaffed’e ulaştırılmasına,

li>

2. Üçüncü Uluslararası Adıge Dili Konferansı'nın anavatanda yapılmasına, yapılacak yer kararının DÇB toplantısında belirlenmesine,

   p>
li>

3. Üçüncü Uluslararsı Adıge Dili Konferansı'nın ya 2014’te ölümünün 115’nci yılına tekabül eden ilk Adıge okulunun kurucusu Hatoqshoque Gazi, ya da doğumunun 100’ncü yılına tekabül eden Adıge edebiyatının devi Kishoque Alim adına düzenlenmesine.

   p>
li>

4. Adıgece öğrenme materyallerini bir araya getirmek için “material.kaffed.org” adresiyle internet sayfası açılmasına,

li>

5. Trankripsiyon alfabesi hazırlanması için kurul oluşturulmasına, oluşturulan kurul tarafından kiril alfabesinin yanında yardımcı olarak kullanılacak Latin harflerinden oluşan transkripsiyon alfabesinin belirlenmesine,

li>

6. Konferans sonuç bildirisini kaleme alacak kurul oluşturulmasına, bu kurula aynı zamanda Konferansta alınan kararların çalışmalarını yürütmek ve denetlemek görevinin verilmesine karar verilmiştir.

    

li>

Yürütme ve Denetleme Kurulu
Apejıh Maye
Applabaum Ayla
Bolet Rozi
Guğejü Cihan Candemir
Ğuerquej Adnan
Ğut Erdoğan Boz
Qushha Doğan Özden
Meşfeşu Nejdet Hatam
Tabışş Murat
Wuneloque Viyaçeslav
Huaj Fahri Huwaj
Hağundoque Yaşar Arslankaya
Hajaslen Metin Bozkurt
Shığalığue Vacit Kadıoğlu
Shejoque Zafer Sürer

ЕТIУАНЭ ДУНЕЙПСО АДЫГЭБЗЭ ЩIЭНIУАТЭМ

И КIЭУХ ПСАЛЪЭМРЭ АБЫ КЪЫЩАЩТА УНАФЭХЭМРЭ

ХамэщI щыпсэу адыгэхэм я анэдэлъхубзэр къызэтенэным, хъумэным хуэунэтIауэ щIэн-щIапхъэу щыIэм ирипсэлъэн, унафэ пыухыкIахэр зэхьэлIа лэжьыгъэр икIэщIыпIэкIэ зэтеублэн щхьэкIэ Кавказ Хасэхэм я Зэгухьэныгъэм къызэригъэпэщри, фокIадэм и 27-29-махуэхэм ЕтIуанэ Дунейпсо Адыгэбзэ ЩIэнIуатэр Тырку Къэралыгъуэм и къалащхьэ Анкара щызэхэтащ.

Иордание Пащтыхьыгъуэм 2008 гъэм, Дунейпсо Адыгэ Хасэ (ДАХ)-м изыпкъыгъуэ Адыгэ ФIыщIэ Хасэм щызэхуишэсыгъауэ щыта Япэрей Дунейпсо Адыгэбзэ ЩIэнIуатэм къекIуэлIахэр зэгурыIуат мыпхуэдэ щIэныгъэ зэIущIэхэр илъэситI къэс зэ ирагъэкIуэкIыну икIи къыкIэлъыкIуэ зэIущIэр Тыркум щызэхашэну. Щхьэусыгъуэ зэхуэмыдэхэм къыхэкIыу ЩIэнIуатэр Тыркум мыгъэ пщIондэ зэхьыхьэну Iэмал щыIакъым.

И щIэныгъэрэ и IэщIагъэкIэ бзэм Iуэху дэзыщIэхэр зрагъэблэгъа ЕтIуанэ Дунейпсо Адыгэбзэ ЩIэнIуатэм и лэжьыгъэр купщIафIэу ирихьэкIауэ, бзэр хамэщI щыпсэу адыгэхэм яIэщIэмыхун щхьэкIэ практикэ мыхьэнэ зиIэ гупсысэ щIэщыгъуэхэр къыщаIэтауэ жыпIэ хъунущ. Нэхъ пыухыкIауэ къэбгъэлъагъуэмэ, адыгэбзэм къэхутэныгъэхэр дезыгъэкIуэкI хамэ къэрал щыщ еджагъэшхуэхэр, хэкум къикIа щIэныгъэлэжьхэр, Тыркум щыпсэу адыгэхэм анэдэлъхубзэр езыгъащIэ егъэджакIуэхэр зэIущIэм и лэжьыгъэм жыджэру зэрыхэтам щIэныгъэр тегъэщIапIэ зыщI Iуэхугъуэ зыкъом утыку къригъэхьащ. Анэдэлъхубзэр хамэщI щыпсэу адыгэм егъэщIэжыныр а псом ягъэпсынщIэнкIэ гугъэ уегъэщI.

Пэжщ, адыгэбзэр хамэщI щыдэхуэха къудей мыхъуу, щыкIуэдынкIэ шынагъуэ щыIэщ. Абы къыхэкIыу анэдэлъхубзэр зэребгъэджыну Iэмалхэмрэ щIапхъэхэмрэ къэбгъэлъагъуэ къудей мыхъуу, бзэмрэ щIэныгъэм и кIапэ зэхуэмыдэхэмрэ я зэпылъыпIэми къитэджыкI къэхутэныгъэхэри егъэкIуэкIын хуейщ. ГъэщIэгъуэн дыдэ хъунт, псалъэм щхьэкIэ, бзэмрэ социологиемрэ я зэпылъыпIэм деж къиувыкI гупсысэхэм къуатыну щапхъэхэр. Абы къигъэлъэгъуэнут къэралым иригъэкIуэкI жылагъуэ политикэм бзэм щиубыд увыпIэр зыхуэдэмрэ абы ирит хуитыныгъэхэр здынэсымрэ. Ар зыхуэкIуэжыр аращи, лъэпкъхэр лъэпкъ зыщIыж анэдэлъхубзэр зыхуейм тету зрахьэн папщIэ социологие, политикэ и лъэныкъуэкIэ нэхъ зытекъузапхъэ щIэн-щIапхъэхэр нэрылъагъу къищIынут.

ЩIэнIуатэм и лэжьыгъэр ежьэн ипэ къихуэу къызэхуэсахэм захуигъэзащ Кавказ Хасэхэм я Зэгухьэныгъэм и Хасащхьэм и Тхьэмадэ Шыгъэлыгъуэ Уаджит. Шыгъэлыгъуэм и псалъэр Адыгэбзэм и пщIэр къэIэтыжыным и IуэхукIэ Каффедым иригъэкIуэкI лэжьыгъэм нэхъ тригъэщIащ. Псалъэм щхьэкIэ, Хасэшхуэм иджыри къыздэсым иригъэкIуэкIа лэжьыгъэм щыщу Тыркум щыпсэу адыгэхэр зэреджэну адыгэбзэ тхылъхэр хьэзыр хъууэ ЩIэныгъэмкIэ Министерствэм къабыл зэрищIар, Дюзджэ къалэм дэт Къэрал Университетым АдыгэбзэмкIэ къудамэ къызэрыщызэIуахар къыхигъэщащ. Уаджит и къэпсэлъэныгъэм и гугъуи щищIащ адыгэхэр нэхъ Iуву щызэхэс Тыркум и щIыналъэ зэхуэмыдэхэм адыгэбзэр зрагъэджыну классхэр къызэрызэрагъэпэщари. Тыркум щыпсэу лъэпкъ щхьэхуэхэм я анэдэлъхубзэр яджыну хуит зэрищIам мы ехъулIэныгъэхэр псори къыхокI.

Тыркум иджы дыдэм щызэтеубла хъуа мыпхуэдэ IуэхущIафэ дахэхэр мыужьыхыжын папщIэ щIапхъэу щыIэр лъэныкъуэ псомкIи зэпэлъытауэ лэжьыгъэм еужьэрэкIын хуейщ. Абы хуэгъэпсауэ зэхуэса ЩIэнIуатэм и лэжьыгъэри гъуазэу щытын хуейщ.

Адыгэбзэ ЩIэнIуатэр зэрылэжьа махуищым и кIуэцIкIэ утыку гупсысэу къралъхьамрэ жаIамрэ псори тхыжын хуэмейми, къызэщIэпкъуэжмэ, мыхэр къыхэбгъэщыфынущ:

1. Дунейм бзэуэ тетым елъытауэ адыгэбзэм и макъ зэхэлъыкIэм, и псалъэ гъэпсыкIэм, и бзэхабзэм гъэщIэгъуэн куэд хэплъэгъуэнущ. Абы къикIкъым ар зэгъэщIэгъуейуэ. Абы къикIыр бзэм и кIуэрабгъур, зэрылажьэ хабзэхэр къыхэгъэщауэ нэхъ IэщIэх зэрыхъуным хуэдэу егъэджэныгъэм хэлъхьэн зэрыхуейрщ.

li>

2. Адыгэбзэр егъэджыным, ар щIэблэм бгъэдэлъхьэжыным и щхьэкIэ кIуэуэ Iуэху щымыIэ пэтми, анэдэлъхубзэр адыгэм я бзэу зэрыщытыр езыхэм зэхегъэщIэжын, гу лъегъэтэжын Iуэхугъуэри ди пащхьэ къоувэ.

li>

3. Адыгэбзэр щрагъащIэкIэ зэрырагъэдж щIыкIэхэми (методикэми) Iуэху дэщIапхъэщ. ЕгъэджакIуэхэм я лэжьыгъэм халъхьэ Iэмал-бгъэдыхьэкIэ псори къэлъытауэ, хамэщI щыпсэу адыгэм щыщу бзэр мащIэу зыщIэхэмрэ зымыщIэхэмрэ щхьэхуэ-щхьэхуэу зэрыбгъэлэжьэн программэхэр зэхэгъэувэн хуейщ.

li>

4. Адыгэбзэ егъэджакIуэхэр зэрылэжьэну материалкIэ гугъуехь зэрыхэтыр наIуэщ. Метод зэмылIэужьыгъуэхэр зи лъабжьэ материалхэр зэхуэхьэсын, материал щIэрыпсхэр зэхэлъхьэн хуеищ.

li>

5. Хэкурысхэм хуэмыдэу хэхэс адыгэхэр алфавитымкIи гугъуехь зэрыхэтыр пэжщ. Кирил алфавитыр зымыщIэр адыгэбзэкIэ еджэн-тхэным тегъэгушхуэн щхьэкIэ абы и гъусэу латин хьэрфхэр зи лъапсэ транслитерацэр щымыIэнкIэ Iэмал зимыIэ Iуэхущ. АрщхьэкIэ пщыгъупщэ хъунукъым хэхэс адыгэм и пащхьэ къилъ Iуэхугъуэ нэхъыщхьэ дыдэу щытыр бзэ и лъэныкъуэкIэ зихъумэжын зэрыхуейр. Абы щхьэкIэ хэкурысым зэрихьэ тхыбзэ хабзэм хэхэсри тетын хуейщ.

li>

ЕтIуанэ Дунейпсо Адыгэбзэ ЩIэнIуатэм иригъэкIуэкIа лэжьыгъэм ипкъ иткIэ унафэу къихьари мыращ:

1. ЩIэнIуатэм доклад къыщащIа псори зэгъэуIужауэ тхылъу Каффед-ым тригъэдзэн. Тхылъым ихьэну зытеIэзыхьыжа докладхэр жэпуэгъуэм и 25 нэсыхункIэ Каффед-ым къегъэхьыжын.

li>

2. КъыкIэлъыкIуэ ЩIэнIуатэр ДАХ-м и унафэкIэ Хэкум щызэхуашэсынущ. Абы ехьэлIа унафэр ДАХ-м и унафэщI зэIущIэм къыщыщтэн.

li>

3. Зи чэзу Дунейпсо Адыгэбзэ ЩIэнIуатэр 2014 гъэм дунейм зэрехыжрэ 115 ирикъу адыгэ узэщIакIуэ, япэ адыгэ еджапIэм и къызэгъэпэщакIуэ ХьэтIохъущокъуэ Къазий е къызэралъхурэ илъэси 100 ирикъу адыгэ тхакIуэ гъуэзэджэ КIыщокъуэ Алим я цIэкIэ зэхэшэн.

li>

4. Адыгэбзэ егъэджыным теухуа материалхэр зыхуэхьэсын щхьэкIэ material.kaffed.org зи хэщIапIэ интернет-сайт зэгъэпэщын.

li>

5. Транслитерацэм елэжьын гуп зэхэшэн. Кирил алфавитым дэIэпыкъуэгъу хуэхъуну латин хьэрфхэр зэгъэпэщын.

li>

6. КIэух псалъэр зытхыжын гуп ухуэн. Мы гупыр щIэнIуатэм къыхэкIа унафэхэр гъэзэщIэн папщIэ щIапхьэ псомкIи хуит щIын.

li>

Мы гупым хэтхэр:
Апэжыхь Мае
Болэт Рози
Гугъэжъу Джихьан
Гуэркъуэжь Аднан
Гъут Эрдогъэн
Къущхьэ Догъэн
МэщфэшIу Нэждэт
Табыщ Мурат
УнэлIокъуэ Вячеслав
Хъуажь Фахъри
Хьэгъундокъуэ Яшар
Хьэжаслэн Аппелбаум Айла
Хьэжаслэн Метин
Шыгъэлыгъуэ Уаджит
ЩIэжокъуэ Зафэр

ЯТ1ОНЭРЭ ДУНЭЕ Ш1ЭН1ОТЭ ЗЭФЭСЭУ АДЫГАБЗЭМ ФЭГЪЭХЬЫГЪЭР

КЪЫЩАШТЭГЪЭ К1ЭУХ УНАШЪОХЭР

Хымэч1ым щыпсэурэ адыгэхэм яныдэлъфыбзэ ухъумэгъэн- къызэтегъэнэным фэгъэхьыгъэу ш1эн-ш1апхъэхэм атепсэлъыхьан, унэшъо ухыгъэхэр ш1ыгъэным пае Кавказ Хасэхэм я Зэгохьэныгъэ къызэригъэпэши 1оныгъом и 27-29-рэ мафэхэм Ят1онэрэ Дунэе ш1эн1отэ зэфэсэу адыгабзэм фэгъэхьыгъэр Тырку къэралыгъом икъэлашъхьэу Анкара щык1уагъ.

Иордание Пачъыхьагъум 2008-рэ гъэм Дунэе Адыгэ Хасэ (ДАХ)-м изыпкъыгъоу Адыгэ Ш1уш1э Хасэм щызэфищэсыгъэгъэ Апэрэ Дунэе ш1эн1отэ зэфэсэу адыгабзэм фэгъэхьыгъагъэм къек1ол1агъэхэр зэгуры1огъагъэх мыщ фэдэ ш1эн1отэ зэ1ук1эхэр илъэсит1у къэс зэ рагъэк1ок1ынэу ык1и къык1элъык1орэ зэ1ук1эр Тыркуем щызэхащэнэу. Ушъхьагъу зэфэшъхьафхэм къахэк1эу Ш1эн1отэ зэ1ук1эр Тыркуем  мыгъэ нэс щызэхэхьанэу амал щы1агъэп.

Иш1эныгъэрэ и1эш1агъэрэк1э бзэм 1оф дэзыш1эхэрэр зырагъэблэгъэгъэ ЯТ1ОНЭРЭ ДУНЭЕ Ш1ЭН1ОТЭ ЗЭФЭСЭУ АДЫГАБЗЭМ ФЭГЪЭХЬЫГЪЭМ илэжьыгъэ купк1 зэфэхьысыгъэу бзэр хымэч1 щыпсэурэ адыгэхэм а1эк1эмызыпэным пае практикэ мэхьанэ зи1э гупшысак1эхэр къыща1атыгъэу п1омэ хъущт. Нахь губзыгъэу къэбгъэлъагъомэ, адыгабзэм ушэтынхэр дэзыш1ырэ хымэ къэралмэ арыс еджагъэхэр, хэкум къик1ыгъэ ш1эныгъэлэжьхэр, Тыркуем щыпсэурэ адыгэхэм яныдэлъфыбзэ щязгъэш1эрэ егъэджак1охэр зэ1ук1эм чанэу зэрэхэлэжьагъэхэм къапэк1ак1оу ш1эныгъэ тегъэк1эп1э 1офыгъо заулэ отыгум къыралъхьагъ. Ныдэлъфыбзэр хымэч1 щыпсэурэ адыгэмэ ягъэш1эжьыныр ахэмэ къагъэпсынк1энэу гугъэ уагъэш1ы.

Шъыпкъэ, адыгабзэр хымэч1ым щыдэфыхыгъэ къодыем къыщымыуцоу, щык1одыпэным ищынагъо къышъхьарыхьагъ. Ащ къыхэк1ык1э ныдэлъфыбзэм зэребгъэджэщт амалхэмрэ ш1апхъэхэмрэ къэбгъэлъэгъон къодыем къыщымыуцоу, бзэмрэ ш1эныгъэмрэ язэнэсып1эхэм къагъэтэджырэ ушэтынхэри егъэк1ок1ыгъэн зэрэфаехэр къэнэфагъ. Гущы1эм пае, бзэмрэ социологиемрэ язэфыщытык1э къыпкъырык1ырэ гупшысэхэм къатырэ зэфэхьысыжь  шэпхъэ-ушэтынхэр. Ащ къагъэлъэгъон алъэк1ыщтыгъэ къэралыгъом ригъэк1ок1рэ политикэм бзэм ч1ып1эу щиубытрэр зыфэдэр, фитыныгъэу ритхэрэр зынэсыхэрэр. Ащ нэрылъэгъу къаш1ыщт лъэпкъхэр лъэпкъ зыш1ырэ ныдэлъфыбзэхэр зэрэфаем фэдэу зэрахьаным пае политикэмрэ социологиемрэ алъэныкъок1э нахь зыте1унк1апхъэхэу щыт ш1эн-ш1апхъэхэр.

Ш1эн1отэ зэфэсыр емыжьэзэ, къызэфэсыгъэхэм зафигъэзагъ Кавказ Хэсэ Зэгохьагъэхэм и Хэсашъхьэ и Тхьаматэу Шыгъэлыгъо Уаджит. Ащ ипсалъэ адыгабзэр къэ1этыжьыным фэгъэхьыгъэ пшъэдэк1ыжьыр Каффедым ригъэк1ок1ырэ лэжьыгъэмэ нахь атыригъэк1агъ.  Гущы1эм пае, къыхигъэщыгъэх Хэсашъхьэм джы нэс ригъэк1ок1ыгъэ лэжьыгъэмэ ащыщэу Тыркуем щыпсэурэ адыгэхэр зэреджэщт адыгэбзэ тхылъхэр хьазыр хъугъэу Ш1эныгъэмк1э Министерствэм къабыл зэриш1ыгъэр, Дюздже къалэм дэт Къэрал Университетым адыгэбзэ къутамэ кавказыбзэхэм ахэтэу къызэрэзэ1уихыгъэр. Шыгъэлыгъом игущы1э хэтэу къы1уагъ адыгэхэр нахь 1ужъоу зыщызэхэс Тыркуем ич1ынэлъэ зэфэшъхьафхэм адыгабзэр зыщырагъэджэщт классхэр къызэрэзэрагъэпэшыгъэхэри. Тыркуем щыпсэурэ лъэпкъ зэфэшъхьафмэ яныдэлъфыбзэ аджынэу фит зэриш1ыгъэхэм мы лъык1отэныгъэхэри къыхэк1ы.

Тыркуем мыщ фэдэу джыдэдэм щыублэгъэ хъугъэ 1офыгъо дахэхэр мык1осэжьыным пае ш1апхъэу щы1эр лъэныкъо пстэумк1и зэпэлъытагъэу ищык1эгъэ 1офыгъохэр гъэпсынк1эгъэныр амал зимы1эу узыш1омык1ын 1оф. Ащ тегъэпсыхьагъэу мы Зэ1ук1эм ылэжьыгъэри къэгъэнэфэн ык1и гъуазэу щытын фае.

ЯТ1ОНЭРЭ ДУНЭЕ Ш1ЭН1ОТЭ ЗЭФЭСЭУ АДЫГАБЗЭМ ФЭГЪЭХЬЫГЪЭР зэрэлэжьэгъэ мэфищым къык1оц1 гупшысэу отыгум къыралъхьагъэхэмрэ къыща1уагъэхэмрэ зэфэпхьысыжьмэ, мыхэр къыхэбгъэщы хъущт:

1.       Дунаем бзэу тетмэ ялъытыгъэу адыгабзэм имэкъэ зэхэтык1и, игущы1э гъэпсык1и, ибзэхабзэхэми гъэш1эгъоныбэ ахэлъ. Ау ащ къик1ырэп бзэр зэгъэш1эгъуаеу е зэмыгъэш1эныр. Ащ къик1ырэр бзэм ек1урабгъоу, ар зэрэлэжьэрэ хабзэхэр къыхэгъэщыгъэу, нахь 1эш1эх зэрэхъущтым тегъэпсыхьагъэу егъэджэным 1эпэ1эсэныгъэ хэлъхьагъэн зэрэфаер ары.

2.       Адыгабзэм ебгъэджэным, ар унагъом иплъхьажьыным апэ ибгъэшъы хъун 1оф щымы1эми, адыгабзэр адыгэмэ яныдэлъфыбзэу зэрэщытыр ежьми зэхябгъэш1эжьын, гу лъябгъэтэжьын 1офыгъори инэу тапашъхьэ къеуцо.

3.       Адыгабзэр арагъаш1э зыхъук1э зэрэрагъэджэрэ ш1ык1эхэми (методикэми) 1оф дэш1эгъэн фае. Егъэджэк1о пстэуми ялэжьыгъэмэ ахалъхьарэ амал-бгъодэхьэк1э зэфэшъхьафхэри къэлъытагъэу, хымэч1 щыпсэурэ адыгэмэ ащыщэу бзэр мак1эу зыш1эхэрэмрэ зымыш1ахэхэрэмрэ зэфэшъхьафэу зэребгъэджэщт программэхэр зэхэгъэуцогъэн фае.

4.       Адыгэбзэ егъэджак1охэр зэрэлэжьэщт материалхэмк1э къин зэрэхэтхэр нафэ. Метод зэмыл1эужыгъохэр зылъэбжъэ материалхэр зэфэхьысын, материал к1эпсхэр гъэпсыгъэн фае.

5.       Хэкурысхэм афэмыдэу хэхэс адыгэхэр алфавитымк1э къин зэрэхэтхэр нафэ. Кирил алфавитыр зымыш1эрэр адыгабзэк1э еджэн-тхэным тегъэгушхогъэным пае ащ игъусэу латин хьарфхэр зылъэпсэ транслитерацэр щы1эныр амал зимы1эу щыт. Ау ащ къыдак1оу пщыгъупшэ мыхъун 1офэу хэхэс адыгэм ыпашъхьэ ит 1офыгъо шъхьа1э дэдэр бзэр къызэриухъумэн фаер ары. Ащ пае хэкурысым зэрихьэрэ тхыбзэ хабзэм хэхэсри тетын фае.

ЯТ1ОНЭРЭ ДУНЭЕ Ш1ЭН1ОТЭ ЗЭФЭСЭУ АДЫГАБЗЭМ ФЭГЪЭХЬЫГЪЭМ  ригъэк1ок1ыгъэ лэжьыгъэм ыпкъ къик1эу унашъоу ыгъэуцугъэр мыры:

1.       Ш1эн1отэ зэ1ук1эм къыщаш1ыгъэ доклад пстэури зэгъэу1ужьыгъэу Каффед-ым тыраригъэдзэным пае, тхылъым хэхьанэу зэ1азэжьыгъэхэ докладхэр чъэпогъум и 25-м нэс Каффедым къыфырагъэхьыжьынэу.

2.       Къык1элъык1орэ Ш1эн1отэ зэ1ук1эр ДАХ-м иунашъок1э Хэкум щызэфащэсынэу, ащ фэгъэхьыгъэ Унашъор ДАХ-м иунэшъош1 зэ1ук1э къыщаштэнэу.

3.       Зичэзыу  АДЫГАБЗЭМ ФЭГЪЭХЬЫГЪЭ ДУНЭЕ  Ш1ЭН1ОТЭ ЗЭФЭСЭУ 2014-гъэм рек1ок1ыщтыр апэрэ адыгэ еджап1э зэхэзыщагъэмэ ащыщэу Хьат1эхъущэкъо Къазий къызыхъугъэр илъэси 115-рэ зэрэхъурэм ык1и адыгэ тхэк1ошхоу К1ыщэкъо Алим къызыхъугъэр илъэси 100 зэрэхъурэм  ац1эк1э зэхащэнэу.

4.       Адыгабзэм егъэджэным фэгъэхьыгъэ материалхэр зэфэхьысыгъэным пае мыщ фэдэ интернет-сайт ихьап1эр къызэгъэпэшыгъэнэу: material.kaffed.orq

5.       Транслитерацэм 1оф дэзыш1эн куп зэхэщэгъэнэу, кирил алфавитым дэ1эпы1эгъу фэхъунэу латин хьарфхэр къызэгъэпэшыгъэнэу.

6.       К1эух псалъэр зытхыжьын куп къыхэхыгъэнэу, мы купыр Ш1эн1отэ зэ1ук1эм къыхэк1ыгъэ унашъохэр гъэцэк1агъэ хъуным пае ш1эпхъэ пстэумк1и фит ш1ыгъэнэу.