Çerkeslerin alt gruplarını oluşturan toplulukların adları toplumsal hafızada Türkiye'de Kafkasya'dan daha fazla yerini korumuş. Kimliğini iyi kötü koruyan her Çerkes hangi alt gruba (kimine göre 'boya' veya 'kabileye') ait olduğunu biliyor. Bu durum 'ilerici' bazı aydınlarımız tarafından uluslaşamamanın ve geriliğin göstergesi sayılsa da, anlamsız çekişmelere temel olmadıkça köklere ait bir bilgi olarak korunması bence yararlı bile sayılabilir.
Abzeh, Besleney, Bjeduğ, Çemguy, Hatukoy, Kabardey, Şapsığ ve Ubıh bugün hala bilinen ve mensuplarına rastlayabileceğiniz gruplar. Jane, Mahoş, Mamheğ, Natuhay vd. daha küçük gruplar ise çeşitli nedenlerle komşu gruplara karıştılar ve 'sülale' olarak onlar arasında yaşıyorlar. Genellikle isimlerini Kafkasya'da yaşadıkları coğrafi bölgeden ve bazen de bağlı oldukları soyludan alan bu toplulukların isimlerinin nereden geldiği uzun bir araştırma konusu olabilir. Devamını getirmek üzere bu yazıda sadece ikisini konu alalım.
Türkiye'de Çerkeslerin en büyük nüfuslu topluluklarından biri Abzehler. Adları bazen 'Abzah' olarak da söyleniyor. Kabardeylerin onlara verdiği 'Abazeh' adı Rusça literatüre küçük bir farkla 'Abadzeh' olarak yerleşmiş. Kafkas sıradağlarının kuzey eğiminde Pşış, Pşeha, Laba ve Psekups nehirlerinin vadilerinde yaşayan Abzehlerin bölgesi, Şapsığlarla ve Ubıhlarla sınırı oluşturan sıradağlar boyunca Abazaların (Abazinlerin) topraklarına kadar uzanıyordu. Abzeh adı da işte Abazalarla bu komşuluklarından kaynaklanıyor: Abaza + h ('aşağı(da)' anlamı veren yer (lokativ) takısı). Dağlarda yaşayan Abazalara göre daha aşağıda olmaları nedeniyle diğer Çerkes toplulukları tarafından bu şekilde adlandırıldıkları bütün araştırmacılar tarafından kabul ediliyor.
Besleneyler Türkiye'den farklı olarak Kafkasya'da ve literatürde Kabardeylerin bir kolu, dilleri de Kabardeycenin bir ağzı olarak kabul ediliyor. 'Besleney'in Kabardey pşılarının (prenslerinin) soy atası sayılan İnal'ın torunlarından Beslen'in (veya Beslan) adından geldiği görüşü genel kabul görüyor; Beslen (Beslan) + ey. Yerleşim adlarında da görülen -ey takısı aitlik, sahiplik bildiriyor. Daha çok Amasya, Çorum, Tokat, Sivas, Yozgat bölgelerinde kullanılan 'Besney' de muhtemelen Besleney'in değişime uğramış hali. Kişi adı olarak Bislan, Berslan gibi biçimlerde de kullanılan 'Beslan'ın kökeninin Kıpçak Türkçesi olduğunu da belirtelim [(bey (biy)+ aslan (arslan)].
Kaynak:
Kokov, C.N., İz adıgskoy (çerkesskoy) onomastiki, Nalçik, 1983, s. 270, 275.
© Nart dergisi 81. sayı
p>+''+nan+''+Murat Papşu)]
