| ЕЩАНЭ ГУКЪИНЭ | td>
ÜÇÜNCÜ DERS p> | td>
| Д д | td>
Türkçe d harfinin sesidir. D g şeklinde el yazısı ile yazılır, dı şeklinde okunur. | td>
| ды | td>дэ | td>да | td>ди | td>до | td>ду | td>|||||
| динэ | td>данэ | td>уадэ | td>дауэ | td>нэд | td>надэ | td>
| мыдэburası | td>
модэ şorası | td>
адэ baba, orası | td>
дадэ dede |
пыдэ | td>падэ |
| дэ-- biz | дадэ-- dede | данэ-- ipek | td>уадэ -- çekiç | td>|||
| адэ -- baba | td>дыщэ -- altın | td>дын -- dikilecek şey | td>дэрбзэр-- terzi | td>
| Х х |
kh ses bileşeni şeklindedir. Ses öğreticiden alınmalıdır. | td>
| хы | хэ | ха | дахэ | дэха | даха | хадэ | хамэ | махэ | мэх |
| мэха | хэт | хэх | хэха | хаха | пых | пыха | щых | щыха |
хасэ --Toplantı, oturum, halk meclisi oturumu.
p>хамэ -- yabancı, el махэ --nazik, zenne
p>
хы-- altı хэ -- altı defa дахэ-- güzel хэт- kim хэ -- çoğul eki ler lar
p>хэх -- çoğuldan seç хэха -- seçilmiş olan
p>
| Ху ху | td>
khu ses bileşenleri şeklindedir. Ses öğreticiden alınmalıdır. | td>
| ху | хуэ | хуа | хуи | нэху | махуэ | хуабэ | хуэм | псэху |
шэху -- bal mumu щэху -- sır giz, sessiz дэху хуэба хуэда
p>ху -- sürmek хуэ -- sinir damar нэху-- aydınlık махуэ -- gündüz
p>хуабэ -- sıcak псэху -- dingin щэху-- giz
p>
|
Хь хь p> | td>
'kh karşılığı olmadığından ses öğreticiden alınmalıdır, 'khı şeklinde okunur. | td>
| хьы | хьэ | хьа | хьын | хэхьэ | дэхьэ | техьэ | щыхьэ | псыхьэ |
| ихьэ | хьэху | тхьэбзэ | тхыбзэ | хьэсэ |
хьы -- taşı хьэ -- taşıyıcı псыхьэ -- su taşıma хьэху -- emanet
p>тхьэбзэ -- en тхыбзэ -- yazı dili хьэсэ -- tarla
p>
| Мыр сыт? | td>Bu nedir? | Сэ сыдахэщ. | td>Ben güzelim. |
| Ар хадэщ. | td>O bahçedir. | уэ удахэщ. | td>Sen güzelsin. |
| Хадэр дахэщ | td>Bahçe güzeldir | Ар дахэщ. | td>O güzeldir. |
| Дэ дыдахэщ. | td>Biz güzeliz. |
Мыр хэт? -- Bu kimdir?
p>Ар Динэщ. -- O Dine'dir.
p>Динэ дахэщ. -- Dine güzeldir.
p>
Сэ сыинщ. Хадэр инщ.
Уэ уинщ Хадэр дахэщ.
Ар инщ. Хадэр инщ, дахэщ.
Дэ дыинщ.
Мыр сэ си унэщ. Bu benim evimdir.
p>УНЭ Мыр уэ уи унэщ Bu senin evindir.
p>Мыр абы и унэщ Bu onun evidir.
p>Мыр дэ ди унэщ. Bu bizim evimizdir.
p>
Мыр сэ си хадэщ. Bu benim bahçemdir.
p>Мыр уэ уи хадэщ. Bu senin bahçendir.
p>ХАДЭ Мыр абы и хадэщ. Bu onun bahçesidir.
p>Мыр дэ ди хадэщ. Bu bizim bahçemizdir.
p>
Мыр сэ си унэрщ. Мыр сэ си хадэрщ. -- Bu benim evim olandır .
p>Bu benim bahçem olandır. Cümle kuruluş asıl mantığı böyledir. İyelikler başa gelmiştir.
Мыр Динэрэ сэрэ ди нанэрщ. - Bu Dine ile benim ninemdir.(ninemiz olandır.)
p>
Ар Умар и адэрщ. -- O Ömer'in babasıdır.
p>Ар Динэ и анэрщ. -- O Dinenin annesidir.
p>
Şimdiki zaman olumlu bildiriminin kendine has özel bir söylemi vardır.
Diğer zamanlar ise aynı kurala bağlı olarak işler.
шэн --beraberinde ( taşımadan) götürmek.
| унэм сэ сошэж. | td>Dedeyi (onu) eve ben götürüyorum. |
| Дадэ(ар ) унэм уэ бошэж | td>|
| унэм абы иешэж. | |
| унэм дэ дошэж. |
Buradaki ж sesinin kattığı anlam eve döndürüyorum, yani evine veya çıkış yerine dönüş anlamı katar. Bu olmazsa herhangi bir eve anlamı çıkar.
| Танэр (ар ) хадэм сэ сошэ. | td>Danayı ( onu) bahçeye ben götürüyorum. |
| хадэм уэ бошэ. | td>|
| хадэм абы иешэ | |
| хадэм дэ дошэ. |
Dede ve dana sözcükleri p durumundadır , yalnız dede ninki belirteç ihtiyacı olmadığından düşmüştür, p gelse de anlama zarar vermez.
| Дадэ (ар ) унэм сэ сшэжащ. | td>Dedeyi ( onu ) eve ben götürdüm. |
| унэм уэ пшэжащ. | td>|
| унэм абы ишэжащ. | |
| унэм дэ тшэжащ. |
Götürenlerin şahıs ekleri с п и т şeklinde fiil başına gelmiştir.
Eğer sondaki щ kalkarsa cümle soru cümlesi olur. Burada д ve т harflerinin birinci çoğul şahısta fiil başında birbirlerinin yerine kullanıldığını da görün.
хун -- sürerek götürmek.
p>| Танэр хадэм сэ схунщ. | td>Danayı bahçeye ben götürürüm. |
| уэ пхунщ. | |
| абы ихунщ. | |
| дэ тхунщ. | td>
| Танэр унэм сэ схужынщ | td>Danayı eve ben götürürüm |
| уэ пхужынщ | td>|
| абы ихужынщ | td>|
| дэ тхужынщ | td>
хьын --( taşıyarak) götürmek.
p>| Уадэр хадэм сэ схьащ. | Çekici bahçeye ben götürdüm. |
| уэ пхьащ. | td>|
| абы ихьащ. | td>|
| дэ тхьащ. |
| Уадэр хадэм сэ схьынщ | Çekici bahçeye ben götürürüm |
| уэ пхьынщ | |
| абы ихьынщ | td>|
| дэ тхьынщ |
|
Мыр хэт и уадэ? | td>
Bu kimin çekicidir? O dedenin çekicidir |
|
Мыр хэт и унэ? Ар Динэ и унэщ. p> | td>
Bu kimin evidir? O Dinenin evidir. |
| Мор хэт и адэ? | Şu kimin babasıdır? |
| Ар сэ си адэщ. | O benim babamdır. |
| Ар хэт и хадэ? | O kimin bahçesidir? |
| Ар нанэ и хадэщ. | O ninenin bahçesidir. |
| Мыр хэт и мэз? | Bu kimin ormanıdır? |
| Мыр псоми ди мэзщ. | td>O hepimizin ormanıdır. |
| Мор хэт и анэ? | Şu kimin annesidir? |
| Ар дэ ди анэщ. | td>O bizim annemizdir. |
| Мыхэр хэт и хьэпшып? | Bunlar kimin eşyalarıdır? |
| Ахэр Мазэ и хьэпшыпхэщ. | td>Onlar Maze'nin eşyalarıdır. |
шхуэ --büyük
p>анэ -- анэшхуэ ---anne-- büyük anne
p>адэ -- адэшхуэ
p>ин -- инышхуэ
бжэ -- бжэшхуэ
Мыр сыту бжэшхуэ. -- Bu ne büyük kapıdır.
p>Мыр сыту хэдэшхуэ. -- Bu ne büyük bahçedir.
p>
| Ф ф | td>
Türkçe f sesi ile aynı sesi verir, fı diye okunur. | td>
| фы | фэ | фа | фо | фу | фи | фий | фей | фадэ | фащэ |
| тафэ | хьэфэ | хуэфащэ | фахуэ |
фэ -- siz фэ-- deri, yüzey фо--bal фи -- sizin фащэ-- elbise
p>тафэ -- plato ефэн -- birşey içmek
p>
Bu dilde fiillerin iki yapıda olduğunu ve çekimlenmelerinin de farklı olduğunu söylemiştik Birinci tür fiillerde mesela yenen şeyin konu bahsi edilmediği yapıdır.
Sadece benim senin onun beslenme eğlemi olarak çekimlenen fiildir. Burada sadece benim senin onun yaptığı eylem sorgulaması vardır. Yediğimiz şey konu bahsimiz değildir. İkinci tür fiiller ise yediğimiz şeyin konu bahsi yapıldığı yapıdır. Sanırım başka türlü anlatma olanağı bulamadığım bu yapının anlaşılmasında güçlük çekilmez.
шхэн --eylem olarak beslenme eylemini gerçekleştirmek.
p>Beslenme eylemini gerçekleştirmek olarak
| yiyorum | yiyor muyum? | yedim. | yedim mi? |
| Сэ сошхэ | Сэ сышхэрэ? | Сэ сышхащ. | Сэ сышха? |
| Уэ уошхэ | Уэ ушхэрэ? | Уэ ушхащ. | Уэ ушха? |
| Ар машхэ | Ар шхэрэ? | Ар шхащ. | Ар шха? |
| Дэ дошхэ. | Дэ дышхэрэ? | Дэ дышхащ | Дэ дышха? |
| Фэ фошхэ | Фэ фышхэрэ? | Фэ фышхащ | Фэ фышха? |
| Ахэр машхэ | Ахэр шхэрэ. | Ахэр шхащ | Ахэр шха? |
| yerim. | yer miyim? | yiyeceğim. | yiyecek miyim? |
| Сэ сышхэнщ. | Сэ сышхэн? | Сэ сышхэнущ. | Сэ сышхэну? |
| Уэ ушхэнщ | Уэ ушхэн? | Уэ ушхэнущ. | Уэ ушхэну? |
| Ар шхэнщ | Ар шхэн? | Ар шхэнущ. |
Ар шхэну? | td>
| Дэ дышхэнщ. | Дэ дышхэн? | Дэ дышхэнущ. |
Дэ дышхэну? | td>
| Фэ фышхэнщ. | Фэ фышхэн? | Фэ фышхэнущ. |
Фэ фышхэну? | td>
шхын ---Birşey yemek. Burada konu bahsimiz yediğimiz şey olduğundan başta söylensin söylenmesin bir ap vardır. Yiyen ise figürandır. Şahıs eklerine dikkat ediniz. Aradaki farklılıkları anlamaya çalışın. Bu yapı hemen hemen çoğu fiiller için geçerlidir.
p>
Birşey yemek.
| yiyorum | yiyor muyum? | yedim. | yedim mi? |
| АР Сэ сошх | Ар сэ сшхырэ? | Ар сэ сшхащ. | Ар сэ сшха? |
| Уэ бошх. | уэ пшхырэ? | уэ пшхащ. | уэ пшха? |
| абы иешх. | абы ишхырэ? | абы ишхащ. | абы ишха? |
| дэ дошх. | дэ тшхырэ? | дэ тшхащ | дэ тшха? |
| фэ фошх. | фэ фшхырэ? | фэ фшхащ. | фэ фшха? |
| абыхэм яшх | абыхэм яшхырэ? | абыхэм яшхащ | абыхэм яшха? |
| yerim. | yiyeyim mi? | yiyeceğim |
| Ар сэ сшхынщ. | Ар сэ сшхын? | Ар сэ сшхынущ |
| уэ пшхынщ | уэ пшхын? | уэ пшхынущ |
| абы ишхынщ. | абы ишхын? | абы ишхынущ. |
| дэ тшхынщ. | дэ тшхын? | дэ тшхынущ. |
| фэ фшхынщ. | фэ фшхын? | фэ фшхынущ. |
| абыхэм яшхынщ | абыхэм яшхын? | абыхэм яшхынущ. |
Bu yapılarda günlük konuşmalarda şahıs zamirleri özellikle belirtilmesi gerekmiyorsa söylenmez .Birinci tür fiillerde üçüncü çoğul şahıslarda şahıs zikredilmediğinde fiil sonuna хэçoğul eki gelmek durumundadır.
машхэхэ. шхахэщ. шхэнухэ? gibi.
p>Telaffuzları iyi öğrenilmesi gerekli anlam veya anlam ilgileri daha sonra anlatılacak sözcükler.
| хэдэ | хэда | хадэ | хада | дахэ | даха | |||||
| хуэдэ | хуэда | хуада | дэхуэ | дэхуа | дахуа |
| нахуэ | пыхуэ | пыхуа | пахуа | щыхуэ | ||||
| щыхуа | щыхьэ | щыхьа | щахьа | щыд |
| дыщэ | тху | тхуэ | сэху | нэху | хьэсэ | |||||
| хьэхуэ | хьэху | хуэхь | хуэхьа | хуахьа |
| фэху | фахуэ | сахуэ | фащэ |
+''+nan+'
'+Kaffed
