Dokuzuncu Ders

БЖЫГЪЭХЭР SAYILAR

Зрабж бжыгъэцlэхэр:

Sayma sayıları:

1 - Зы , 2 - Тlу, 3 - Щы, 4 - Плlы, 5 - Тху, 6 - Хы, 7 - Блы, 8 - И  9 - Бгъу, 10 - Пщlы, 0 - Зырикl

11 - Пщlыкlуз, 12 - Пщlыкlутl, 13 - Пщlыкlущ, 14 - Пщlыкlуплl, 15 - Пщlыкlутху

16 - Пщlыкlуих, 17 - Пщlыкlуибл, 18 - Пщlыкlуий, 19 - Пщlыкlубгъу, 20 - Тlощl

Bu dilde sayma düzeni yirmilik sayma düzenine göredir. Fakat bu düzen onluk sayma düzenine değiştirilmiştir. Örneğin otuz beş , yirmi on beş şeklinde idi. Her iki sayma düzeni de dilin yapısına uygundur.

21 - Тlощlрэ зы, 22 - Тощlрэ тlу, 23 - Тlощlрэ щы, 24 - Тlощlрэ плlы

25 - Тlощlрэ тху, 31 - Щэщlрэ зы, 32 - Щэщlрэ тlу, 33 - Щэщlрэ щы

34 - Щэщlрэ плlы,35 - Щэщlрэ тху

10 - Пщlы, 20 - Тlощl, 30 - Щэщl, 40 - Плlыщl, 50 - Тхущl, 60 -Хыщl

70 - Блыщl, 80 - Ищl, 90 - Бгъущl, 100 - Щэ

200 - Щитl, 300 - Щищ, 400 - Щиплl, 500 - Щитху, 600 - Щих

700 - Щибл,800 - Щий,900 - Щибгъу,1000 - Мин

2 000 - Минитl, 3 000 - Минищ, 4 000 - Миниплl

1 000 000 - Мелуан - зы мелуан,2 000 000 - Мелуанитl,

10 000 000 - Мелуанипщl

2007 -минитlрэ блы,2008 - Минитlрэ и,

1955 - Минрэ щибгъурэ тхущlрэ тху

1975 - Минрэ щибгъурэ блыщlрэ тху

Щlэуэ къытхуеблэгъа илъэсыщlэм зэгъусэу дихьэнщ жысlэри

Зафер чэнджэщ есхьэлlа щхьэкlэ къысхуидакъым. Сэ сыкlэлъыплъынурэ

иужькlэ сигу ирихьым сынихьэнущ жиlащ.

Sayıların yazı içerisinde yazılış ve okunuşları ;

Зы мыlэрысэ ------- Bir elma

Зы унэ ---------------- Bir ev

Зы щlалэ ------------- Bir genç

Зы хъвджэбз -------- Bir kız

Зы махуэ ------------- Bir gün

Зы тхьэмахуэ. -------- Bir hafta.

Зы мазэ. ---------------- Bir ay.

Мыlэрыситl ------------- İki elma

Унищ ---------------------- üç ev

Щlэлитху------------------ beş genç

Хъыджэбзибгъу ------ dokuz kız

Мэхуипщl --------------- On gün

On bir ve daha büyük sayılar isimden sonra gelir ve yüz sayısı dışında  isime ulanmazlar. İsme ulananların sonundaki sesli düşer ve isim ile sayı arasına  и sesi girer.

Ara sayılar arasına da рэ рэ gelir.

Махуэ тlощlрэ тхурэ. – Yirmi beş gün. ( zaman aralığı olarak )

Махуэ плlыщl. --- Kırk gün.

Мыlэрысэ пщlыкlутху. – On beş elma

Цlыхуищэрэ пщlыкlутхурэ. – Yüz on beş insan.

Еджакlуэ щэныкъуэ. – Elli öğrenci.

Махуэ тlощlрэ тхурэ Истанбул сыщылэжьащ.—Yirmi beş gün İstanbul da çalıştım.

Илъэситкlэ Истанбул сыщеджащ.-------------------- İki yıl İstanbul da okudum.

Хасэм цlыху плlыщlрэ тхурэ къекlуэлlащ.------- Toplantıya kırk beş insan katıldı.

Пэщым цlыху пщlыкlутху щlэсщ. --------------------- Odada on beş insan var.

Зэрызэкlэлъыкlуэ бжыгъэцlэхэр:

Sıralama bildiren sayılar ;

Езанэ- birinci, Етlуанэ - ikinci, Ещанэ - üçüncü, Епщlанэ - onuncu

Епщlыкlутхуанэ - onbeşinci

Зэрагуэш бжыгъэцlэхэр:

Birer ikişer gibi sıra dizi veya paylaşım sözcükleri ;

Кхъыlэ мыlэрысэ зырыз фшхы. --------------- Lütfen birer elma yiyin.

Тхылъ тlурытl къэфщэху. ---------------------- - İkişer kitap satın alın.

Зафер и еджакlуэхэм тхылъ щырыщ яхуигуэшащ.

-------------------------------------------------- Zafer öğrencilerine üçer kitap paylaştırdı.

зырыз - birer, тlурытl - ikişer, щырыщ - üçer, пл!ырыпл!- dörder

Мыlэрысэ зырыз фшхы.--------- Birer elma yiyin.

Махуэ тlурытl фытхущыlэ.---- Bizim için ikişer gün kalın.

Махуэ щырыщ фытхуэлажьэ. - Bizim için üçer gün çalışın.

Тlурытlу кусэ фыхъу. --- İkişerli sıra olun.

Пэщым зырызурэ фыщlэхьэ. Odaya birer birer girin.

Зы тхьэмахуэр мэхуибл мэхъу -- Bir hafta yedi gün oluyor.

Блыщхьэ ---------------- pazartesi

Гъубж -------------------- salı

Бэрэжьей --------------- çarşamba

Мэхуэку ------------------ perşembe

Мэрем -------------------- cuma

Щэбэт --------------------- cumartesi

Тхьэмахуэ --------------- pazar

Ипэ ит мэхуитхур лэжьэгъуэ махуэхэрщ. -- İlk beş gün çalışma günleridir.

Иужь ит мэхуитlри зыгъэпсэхугъуэ махуэхэрщ.

------------------------------------------------- Sonraki iki gün de dinlenmegünleridir.

Лlэщlыгъуэ ---- asır

Гъэ - Илъэс --- yıl , sene

Мазэ -------------- ay

Тхьэмахуэ ----- hafta

Махуэ ----------- gün

Жэщ ------------- gece

Махуэ ----------- gündüz

Пщыхьэщхьэ - akşam

Пщэдджыжь -- sabah

Шыджагъуэ ---- öğlen

Нэхуыщ --------- imsak

Кlэху -------------- tan yeri ağarması vakti

Кlыфl ------------- karanlık

Нэху -------------- aydınlık

Щlыlэ -------------- soğuk

Хуабэ ------------- sıcak

Щlыlэтlыlэ ------- serin

Псыlэтlыlэ ----- - nemli

Илъэсым и пычыгъуэхэр - Yılın bölümleri ;

Щlымахуэ ----------------- Kış

Гъатхэ --------------------- İlkbahar

Гъэмахуэ ----------------- Yaz

Бжьыхьэ ------------------ Sonbahar

Мазэхэр ------------------- Aylar

1- Щlышылэ ------------ ocak

2- Мэзае ----------------- şubat

3- Гъэтхэпэ -------------- mart

4- Мэлыжьыхъ --------- nisan

5- Накъыгъэ ------------- mayıs

6- Мэкъуэуэгъуэ ------- haziran

7- Бадзэуэгъуэ --------- temmuz

8- Шыщхьэlу ------------ ağustos

9- Фокlадэ --------------- eylül

10- Жэпуэгъуэ ----------- ekim

11- Щакlугъуэ ------------ kasım

12- Дыгъэгъазэ ---------- aralık

Bu isimlendirmeler o ayın yılın zamanın özelliklerine göre ve ses anlam  düzeneğine göre isimlendirilmişlerdir.

Щыпэгъэ - geçen yıldan bir önceki yıl

Нэгъабэ - geçen yıl

Мыгъэ - bu yıl

Етlэнэгъэ - gelecek yıl

Вэсмахуэ - dünden önceki gün

Дыгъуасэ - dün

Нобэ - bugün

Пщэдей - yarın

Пщэдеймыщкlэ - Yarından sonraki gün

Къэбыщкlэж - Yarından sonraki günden sonraki gün

Къэбывэх - Yarından sonraki günden sonraki günden sonraki gün.

ПКЪЫГЪУЭХЭР --------- Vücut organlarımız

Пкъы – organ, lэпкъ лъэпкъхэр

Нэ -------- - göz ------------------------ lэ ------- el

Нэlу ------ - yanak --------------------- lэгу -------- aya, avuç içi

Нэкlу ------ göz çukuru -------------- lэхъуамбэ --- parmak

Набдзэ --- kaş ------------------------- lэбжьанэ ---- tırnak

Нэбжьыцl -- kirpik -------------------- lэштlым ------ yumruk

Напlэ ----- Göz kapağı --------------- lэпщэ ------ - bilek

Натlэ ------ alın ----------------------- lэблэ -------- kol

Напэ ------ yüz ----------------------- lэфракlэ ---- dirsek

Щхьэ ------ baş ------------------------ Лъэ --------- ayak

Щхьэц ---- saç ----------------------- Лъакъуэ --- ayak

Пщэ ------- boyun --------------------- Лъэдакъэ --- topuk

Пщэдыкъ --- ense ------------------- Лъэхъуамбэ -- ayak parmağı

Тхьэкlумэ --- kulak ------------------ Лъэбжьанэ --- ayak tırnağı

Жьэ --------- ağız --------------------- Лъэкlэн ------- aşık kemiği

Дзэ ---------- diş ----------------------- Лэдий -------baldır aşık arası

Дзэпэфlанэ - ön kesici diş -------- Лъапщэ ---- ayak bileği

Дзэщхьэл --- azı dişi ---------------- Лъэкlампlэ -- baldır

Хьэдзэ ------ köpek dişi ------------- Лъэгуажьэ --- diz

Дзэл ------- diş eti ------------------- Куэ ------- diz üstü, bacak

Бзэгу ----- dil --------------------------- el ayak araçları

Жьэпкъ ----- çene -------------------- Лъэрыгъ --- ayakkabı

Жьэкъыпэ --alt çene -----------------Лъэпыlу ---- terlik

Жьэгъу ---- bademcik ----------------Лъэпэд ----- çorap

Пэ ------- burun ---------------------- Лъэрыгъыпс - ayakkabı bağı

Пэпкъ --- burun kemiği -------------- lэлъэ ------ eldiven

Пащlэ ---- bıyık ------------------------ lэпщэхъу ---- bilezik

Жьакlэ -- - sakal --------------------- lэлъын ------ yüzük

Фlыншэ --- dilcik ----------------------- lэпхъуалъэ --- yüksük

lупэ --------dudak ---------------------- Лъэбакъуэ --- adım

Дамэ ------ kol kanat ------------------ Лы ------- et

дэмащхьэ --- omuz ------------------ Щэ ------- vücut yağı

Блэгущlэ ---- koltuk ------------------ Щхьэкуцl ---- beyin

бгъэгу ---- göğüs tahtası ------------ Къупщхьэ --- kemik

Бгъэ ------- göğüs --------------------- Дзажэ --- kaburga

Блатхьэ ---- kürek kemiği ----------- Кlэ - Кlапэ - kuyruk

Сытх --------- sırt ----------------------- lу ------- nefes yolu

Тхыцlэ ------- omurga ------------------- Къурмакъей - nefes borusu

Тэмакъ ------ yemek borusu --------- Шхалъэ ----- miğde

Tхьэмбыл ---akciğer ------------------- Зэз ------- - öd kesesi

Тхьэмщlыгъу - karaciğer ------------- Жьэжьей ----- böbrek

Кэ ------------- dalak ------------------- Ныбэ --- - karın

Кlэтlий ------- - bağırsak --------------- Ныбапхъэ -- işkembe

Бынджэ ------ göbek ------------------ Курыт ----- ur

Ныбафэ ------ karın derisi ------------ Гу ------ kalp

Лъхуалъэ --- rahim -------------------- Хуэ ----- sinir damar

Быдз ----- meme ------------------------ Лъынтхуэ --- kan damarı

Сысымаджэщ. -----Hastayım

Сыт уи лажьэр? --- Neyin var?

Сищхьэр мэуз. --- Başım ağrıyor.

Уэ сыт уи лажьэр? Сыт къоузыр? - Neyin var ? neren ağrıyor

Ныбажэ сыхъуащ. Си ныбэр мэуз. - İshal oldum. Karnım ağrıyor.

Зафер щlыlэ хэхьащ, пыху сыху хъуащ. - - Zafer soğuk aldı, nezle oldu.

Хьэнтхъупс хуабэ езгъэфэн игъуэттэм фlы хъужынут.

--------------------------- Sıcak çorba içirecek birini bulabilse iyileşecekti.

Зафер дзэ lумтыжу зыхэсхащ. ----- Zaferde diş kalmadığını duydum.

Тхьэм жьыщхьэ махуэ ищl. ----- Allah sağlıklı bir yaşlılık nasibetsin.

Махуэ къэс уидзэхэр умлъэщlым уэри аращ къыпщыщlынур.

------------- Her gün dişlerini fırçalamazsan senin de başına aynı şeyler gelecektir.

Пщэдджыжь къэс укъызэртэджу щхьэгъубжэхэр lухи жьы къабзэ

къыщlегъахуэ.Her sabah uyanınca pencereleri aç da temiz hava girişini sağla.

Уэ lэхэр уи напэр къабзэу фlэтхьэщlыкl.--- Ellerini , yüzünü temiz yıka.

Уи lэпкъ лъэпкъхэм зегъэужь. ----- Vücudunu canlandır.

Къэбзагъэр узыншагъэщ. ----- Temizlik sağlıktır.

Зафер идзэхэр щыlуакым лъы тlэкlу къижащ.

------------------------------------- - Zaferin dişlerini çekerlerken biraz kan aktı.

Зафер ар щилъагъум къэмэхащ.------- Zafer onu görünce bayıldı.

Мэзэ и адэм гу щылъитэм сыту игъэщlэгъуа.- Maze onu görünce ne kadar şaşırdı.

Мазэ и адэр зи мышынэу игугъэт.----- Maze babasını hiç korkmuyor sanıyordu.

Лэжьыгъэр зыхэзылъхьар Щокъул Илхьэнщ.