ЯПЭ ГУКЪИНЭ - BİRİNCİ DERS
p>
| А а --- а | td>Е е ---- е | td>И и --- i | td>У у --- u | td>Ы ы ---- ı | td>О о --- o | td>Э э --- (a-e) | td>
Bu yedi sesli harften ilk dört tanesi diğer sessiz harflerle hece oluştururken belirtilen şekilde okunmakla birlikte tek başlarına veya hece, sözcük başlarında;
|
A а p> | td>
Ğa şeklinde okunur, fakat bu tam olarak ğa değil de ( a ) sesinin çıktığı yerden çıkan, orada oluşan bir ğa dır, gırtlaktan oluşmaz. |
|
E e p> | td>
Ye şeklinde okunur. ye deki e de ( a - e ) arası bir sestir |
|
И и p> | td>
Yı şeklinde okunur |
| У у | td>w veya Arapçadaki vav harfinin sesi ile okunur. |
| М м | td>Türkçe m harfi ile aynı sesi verir mı diye okunur. |
| мы -- mı | td>ма--ma | td>мо--mo | td>мэ | td>ми --mi | td>мий --miy | td>мей--mey | td>
еveиile biten sözcüklerin sonuna gelen йsona y sesi ekler.
| мы --bu | td>мо-- şu | td>а -- o | td>
Bunlar belirteç harfi almamış, işaret sıfatlarıdır, sonrasında isim veya bir şey almak durumundadırlar.
| Ауэ -- fakat | td>уэ -- sen | td>уи --senin | td>и --onun | td>
| Н н | td>
Türkçe n harfi ile aynı sesi verir, nı diye okunur. | td>
| ны --nı | td>нэ -- ne | td>на --na | td>ну--nu | td>но --no | td>ней -- ney | td>ний -- niy | td>
| нанэ | - nine | унэ | - ev | уанэ | - eğer (atın üzerine konan) |
| нану | - bebek | нэ | - göz | ней | - kötü göz ( le bakmaktaki) |
| Р р | td>
Türkçedeki r harfi ile aynı sesi verir, rı diye okunur. | td>
|
ры p> | td>
| td>
рэ p> | td>
| td>
ра p> | td>
| td>
ро p> | td>
| td>
ру p> | td>
| td>
ара p> | td>
| td>
урэ p> | td>
| td>
уэра p> | td>
| td>
рауэ p> | td>
| td>
мауэ p> | td>
| td>
марэ p> | td>
| td>
римэ p> | td>
| td>
рамэ p> | td>
| td>
нур p> | td>
Bu dilde tek başlarına anlamları olmayan ыveр sesleridir. Diğer tüm sesler anlamlıdır.
Bu iki harf ise diğer harfler arasında dolgu, kaynaştırma veya benzeri görevler alırlar.
p nesnelerin veya isimlerin veya isimlerin yerini tutan sözcük sonlarına gelerek onları belirtili hale getirir. İsimleri i haline getirir.
| унэ -- ev | td>унэр -- evi | td>унэм -- eve | td>унэу -- ev olarak | td>
|
мы мо а p> | td>
Bu şu o işaret sıfatı |
| мыр мор ар | td>Bu şu o işaret yoluyla isimlerin yerini tutan sözcükler. İşaret ettikleri nesneleri belirtili hale getirirler. |
| мыр | td>- bu | мор | td>- şu | ар | td>- o |
| мыра? | td>- bu mu? | мора? | td>- şu mu? | ара? | td>- o mu? |
| Унэр мыра? | td>(Bahsi geçmiş) ev bu mu? | Мыр уэра? | td>Bu sen misin? |
| Унэр мора? | Ev şu mu? | Мор уэра? | td>Şu sen misin? |
| Унэр ара? | Ev o mu? | Ар уэра? | O sen misin? |
| С с | td>Türkçe s harfi ile aynı sesi verir, sı diye okunur. |
| сы | td>сэ | td>си | td>сей | td>
| сэ | td>- ben | си | td>- benim | си унэ | td>- evim |
| уэ | td>- sen | td>уи | td>- senin | уи унэ | td>- evin |
| а | td>- o | и | td>- onun | и унэ | td>- evi |
|
си нанэ benim ninem | td>
си уанэ benim eğerim | td>
си нану benim bebeğim | td>
синэ benim gözüm | td>
|
уи нанэ senin ninen | td>
уи уанэ senin eğerin | td>
и нану senin bebeğin |
у уинэ senin gözün | td>
|
и нанэ onun ninesi | td>
и уанэ onun eğeri | td>
и нану onun bebeği |
инэ onun gözü |
| Ш ш |
Türkçe ş sesi ile aynı sesi verir, şı diye okunur. | td>
| шы | шэ | ша | шу |
| шы | - at | шы | - kardeş |
| сиш | - atım | сиш | td>- kardeşim |
| уиш | - atın | уиш | td>- kardeşin |
| шу | - atlı | иш | - kardeşi |
| иш | - atı |
шэ- götür (onu götür emir)
p>сышэ --beni götür. ( taşınmayan şeyler için)
p>Burada görüldüğü gibi си уи и kısa veya tak heceli sözcüklere bitişik yazılır, uzun ve çok heceli sözcüklerde ayrı yazılır.
| Щ щ |
ş' Türkçede karşılığı olmadığından ses öğreticiden alınmalıdır. | td>
Bu ses şu andaki durumu belirten sestir.
Fiil sonuna gelerek o fiile yapılmış edilmiş durumda dır anlamı katar.
İsim veya sıfat veya ismin yerini tutan sözcük sonuna gelerek odur budur gibi anlamlar katar.
| Мыр унэщ | Bu evdir. | Мыр нанэщ | .Bu ninedir | Мыр анэщ. | Bu annedir |
| Мыр сэращ | Bu benim | Мыр уэращ | Bu sensin | Мыр аращ. | Bu odur |
| Мыр шыщ | Bu attır. | Мыр уанэщ | Bu eğerdir | Унэр мыращ | (Bahsettiğimiz) ev budur. |
Bu cümlelerde щ kalkarsa cümle soru cümlesi olur.
|
Мыр унэ? Bu ev mi? | td>
Мыр уанэ? Bu eğer mi? | td>
Мор нанэ? Şu nine mi? | td>
Ар шы? Bu at mı? | td>
|
Унэщ Evdir | td>
Уанэщ eğerdir. | td>
Ар нанэщ O ninedir. | td>
Шыщ Attır. | td>
|
Мыр сэ си унэщ Bu benim evimdir |
Мыр сэ си уанэщ Bu benim eğerimdir. | td>
Ар сэ си нанэщ O benim ninemdir | td>
Ар Умар ишщ O Ömer'in atıdır. | td>
Мор сэ си анэщ -- Şu benim annemdir.
| Щынэ-- kuzu | td>щынэр -- kuzuyu | td>щынэм-- kuzuya | td>
| Щынэр шэ | - Kuzuyu götür. |
| Нанэ и щынэр шэ | - Ninenin kuzusunu götür. |
| Си нанэ и щынэр шэ | td>- Ninemin kuzusunu götür. |
| Мыр щынэщ | - Bu kuzudur |
| Мыр нанэ и щынэщ | - Bu ninenin kuzusudur |
| Мыр Умар и щынэщ | - Bu Ömer'in kuzusudur |
| Мыщэ | Ayı | Нысэ | Gelin |
| Мор мыщэщ | Şu ayıdır | Мыр нанэ и нысэщ | Bu ninenin gelinidir. |
| Мор Умар и мыщэщ | Şu Ömer'in ayısıdır | Нысэр унэм шэ | Gelini eve götür |
| Ар Умар и мыщэ? | O Ömer'in ayısı mı? | Мыри Умар и нысэщ | Bu da Ömer'in gelini |
| Ар Умар и мыщэщ | O Ömer'in ayısıdır | Ари унэм шэ | Onu da eve götür. |
мы-- Olumsuzluk ekidir. Yapma etme eyleme gibi anlamlar oluşturur.
| Т т | Türkçe t harfi ile aynı sestir. tı diye okunur. ты тэ та ти то |
| матэ -- sepet | td>танэ --dana | td>щыт -- ayakta dur (emir) | щыс-- Otur (emir) |
Нанэ щысщ.-- Nine oturuyor.
Умар щытщ -- Ömer ayakta duruyor.
| Умар, танэр унэм шэ | Ömer, danayı eve götür. |
| Умар, танэр унэм умышэ | Ömer, danayı eve götürme |
| Мыщэр унэм шэ | Ayıyı eve götür. |
| Мыщэр унэм умышэ | Ayıyı eve götürme. |
| Щынэр унэм шэ | Kuzuyu eve götür. |
| Щынэр унэм умышэ | Kuzuyu eve götürme |
| умышэ -- у - мы - шэ у -- sen мы -- yapma etme шэ-- fiil -- Sen götürme. | td>
| Нанэ унэм сшащ | Nineyi eve götürdüm (götürmüş durumdayım) |
| Щынэр унэм сшащ | Kuzuyu eve götürdüm. |
| Умар унэм сшащ | Ömer'i eve götürdüm |
с-- ben (götüren)
ш -- Fiil kökü(götürmek)
p>а-- Geçmiş zamanda
p>щ-- Götürmüş durumdayım.
p>
|
Мыр сыт? p> | td>
- Bu nedir? | td>
Мыр сыт? p> | td>
- Bu nedir? | td>
Мыр сыт? p> | td>
- Bu nedir? | td>
| Ар унэщ | td>- O evdir. | Мыр щынэщ | td>- Bu kuzudur | Ар уанэщ | td>- O eğerdir. |
Мыр сыт? -- Bu nedir?
Ар мыщэщ-- O ayıdır
Мыр Умар и мыщэ?-- Bu Ömer'in ayısı mı?
Ар Умар и мыщэщ -- O Ömer'in ayısıdır.
Мор нанэ и нысэ? -- Şu ninenin gelini mi?
Ар нанэ и нысэщ. -- O ninenin gelinidir.
Dilin ses dili olması nedeniyle bütün sesler belirli kurallar çerçevesinde anlam ilgileri oluştururlar. Bu nedenle telaffuzları iyi öğrenilmesi gereken oluşturdukları anlamlar yeri geldikçe öğrenilecek ses çaprazlamaları.
| Унэ | уанэ | сэ | уэ | ар | нысэ | санэ | уасэ | усэ | уэрам | Умар | ||||||||||
| мыщэ | щынэ | щауэ | танэ | си | уи | и | шэ | щэ | умышэ | умыщэ |
| ны | ныш | нашэ | наша | нешэ | нэша | нышэ | щэ | щэн | щынэ | ща | ||||||||||
| щанэ | щана | нащэ | щыу | щыуэ | щыуа | щауа | щым | щымэ | щыма |
+''+nan+'
'+Kaffed
