Beşinci Ders

td> td> tr> tbody>

ЕТХУАНЭ ГУКЪИНЭ

BEŞİNCİDERS

table>

 

 

 

В - в Türkçe v harfi ile aynı sestir vı diye okunur.

p>

 

Вы вэ ва во ву ви ув ив

 

Bu sesin girdiği sözcükler genellikle hal değişimi, pişme,

karıştırma ile ilgili sözcüklerdir.

 

Вэн- (Tarlayı) sürmek, pişmek

Вын- Erimek

Гувэн- Gecikmek

Гузэвэн- Sıkıntı çekmek, telaşlanmak

Щхьэрывэн- Gevezelik yapmak, bir şeyleri karıştırarak konuşmak

 

К -к Türkçedeki ince k sesi ile aynıdır kı diye okunur.

p>

 

Казым-Kazım

Камил-Kamil

Ку -ку Dudaklar u sesi çıkaracak gibi yapılarak k sesi verilir yani k ve u sesi birbirine ulanarak çıkarılır.

 

Ку куэ куа куи куу

Куэ- Bacak

Куу- Derin

Куэбжэ- Avlu kapısı

Куэд- Yeterli, çok

Кусэ- Düzgün sıra

 

Ц -ц Türkçedeki t ve s harflerinin birbirine ulanmış sesidir tsı diye okunur.

p>

Цы цэ ца ци ций цей

 Цы - Kıl, yün

Цей - Keçe

Щхьэц - Saç

Нэбжьыц - Kirpik

Мэлыц - Koyun yünü

Бжэныц - Keçi kılı

Хьэцыбанэ - Kuşburnu(bitki)

Цыжьбанэ - Kirpi

Бацэ - Yün doku

 

Ч - ч Türkçedeki ç sesi ile aynıdır çı diye okunur.

p>

Чы- Çubuk

Чыцэ- Çalılık

Гуэч- Ayrılmaktan emir

Гуэчын- Ayrılmak

 

Л - л Türkçedeki L sesi ile aynıdır lı diye okunur.

p>

Лы лэ ла лу

Лы - Et

Лэ - Boyamaktan emir

Ла - Boyanmış olan

Лэн - Boyamak

 

Şimdiki zaman olumlu özel bildirimi dışındaki tüm söylemlerde şahıs eklerinin nasıl eklemlendiğini görmeğe çalışalım.

 

Avlumuzun kapısını ben boyuyorum.

Ди куэбжэр сэ солэ.

Ди куэбжэр уэ болэ

Ди куэбжэр абы иелэ

Ди куэбжэр дэ долэ

Ди куэбжэр фэ фолэ

Ди куэбжэр абыхэм ялэ

 

Resimleri ben boyuyor muyum?

Сурэтхэр сэ злэрэ?

Сурэтхэр уэ блэрэ?

Сурэтхэр абы илэрэ?

Сурэтхэр дэ длэрэ?

Сурэтхэр фэ влэрэ?

Сурэтхэр абыхэм ялэрэ?

 

Kapıyı ben boyadım.

Бжэр сэ злащ.

Бжэр уэ блащ.

Бжэр абы илащ.

Бжэр дэ длащ.

Бжэр фэ влащ.

Бжэр абыхэм ялащ.

 

Resimleri ben boyadım mı?

Сурэтхэр сэ зла?

Сурэтхэр уэ бла?

Сурэтхэр абы ила?

Сурэтхэр дэ дла?

Сурэтхэр фэ вла?

Сурэтхэр абыхэм яла?

 

Burada şahıs ekleri ben sen o gibi zamirlerin günlük konuşmalarda söylenmediğini illa belirtilmesi gerekiyorsa yani benlik öne çıkarılmayacaksa söylenmediğini bilelim. Cümle yapılarının kavranması bakımından verilmesi gereği nedeniyle birlikte verildiğini düşünelim.

Avlumuzun kapısını ben boyayayım mı?

Ди куэбжэр сэ злэн ?

Ди куэбжэр уэ блэн?

Ди куэбжэр абы илэн?

Ди куэбжэр дэ длэн?

Ди куэбжэр фэ влэн?

Ди куэбжэр абыхэм ялэн?

 

Kapıyı ben boyarım.

Бжэр сэ злэнщ.

Бжэр уэ блэнщ.

Бжэр абы илэнщ.

Бжэр дэ длэнщ.

Бжэр фэ влэнщ.

Бжэр абыхэм ялэнщ.

 

Dudaklarımı boyayacağım.

Си lупэхэр злэнущ.

Уи lупэхэр блэнущ.

И lупэхэр илэнущ.

Ди lупэхэр длэнущ.

Фи lупэхэр влэнущ.

Я lупэхэр ялэнущ.

 

Tırnaklarımı boyayaca mıyım?

Си lэбжьанэхэр злэну?

уи lэбжьанэхэр блэну?

И lэбжьанэхэр илэну?

Ди lэбжьанэхэр длэну?

Фи lэбжьанэхэр влэну?

Я lэбжьанэхэр ялэну?

 

Bitmiş zaman olarak: Soruların vurgu ile yapıldığını görün.

Kapıyı boyamıştım.

Бжэр злат.

Бжэр блат.

Бжэр илат.

Бжэр длат.

Бжэр влат.

Бжэр ялат.

 

Kapıyı boyamış mıydım?( Vurgu ile )

Бжэр злат ?

Бжэр блат?

Бжэр илат?

Бжэр длат?

Бжэр влат?

Бжэр ялат?

 

Kapıyı boyayacaktım.

Бжэр злэнут.

Бжэр блэнут.

Бжэр илэнут.

Бжэр длэнут.

Бжэр влэнут.

Бжэр ялэнут.

 

Kapıyı boyayacak mıydım? ( Vurgu ile )

Бжэр злэнут?

Бжэр блэнут?

Бжэр илэнут?

Бжэр длэнут?

Бжэр влэнут?

Бжэр ялэнут?

 

Куэбжэр хэт ила? ---Avlu kapısını kim boyadı?

Сэ злащ. --------Ben boyadım.

 

Ди куэбжэр Динэрэ сэрэ длащ.--Avlu kapımızı Dine ile ben boyadık.

 

Куэбжэр хэт илэрэ? -----Avlu kapısını kim boyuyor?

Дэ долэ. ----------Biz boyuyoruz.

 

Умар хьэсэр иевэ. -----Ömer tarlayı sürüyor.

Абы хьэсэр исэнущ. ----- O tarlayı ekecek.

Гуэдз жылэ трисэнущ.----Buğday tohumu ekecek.

 

Уи адэр дэнэ щыlэ? ----------Baban nerede?

Хьэсэм щолажьэ. ---------- Tarlada çalışıyor.

 

De çalışmak de olmak, de etmek de eylemek gibi anlamların fiil ön ekleri ile belirtildiğini hatırlayalım. - de nin eklemleneceği isim м halinde olur. Özel isimlerin eki düşer.

 

Ben bahçede çalışıyorum.

Сэ хадэм сыщолажьэ.

Уэ хьэсэм ущолажьэ.

Ар фабрикэм щолажьэ.

Дэ Анкара дыщолажьэ.

Фэ Истанбул фыщолажьэ.

Ахэр Мыекъуапэ щолажьэхэ.

 

de çalıştım

Сэ кlыщым сыщылэжьащ.

Уэ хасэм ущылэжьащ.

Ар хадэм щылэжьащ.

Дэ унэм дыщылэжьащ.

Фэ жузым хадэм фыщылэжьащ.

Ахэр еджап!эм щылэжьахэщ.

 

de çalışırım

Пщэфlапlэм сыщылэжьэнщ.

Еджапlэм ущылэжьэнщ.

Шхапlэм щылэжьэнщ.

Хьэщlапlэм дыщылэжьэнщ.

Пэшым фыщылэжьэнщ.

Мэзым щылэжьэнхэщ.

 

Ахьмэд дэнэ щылажьэрэ?

Истанбул щолажьэ.

Фабрикэм щолажьэ.

Юниверситэм щолажьэ.

Сымэджэщым щолажьэ.

 

Дэнэ ущылажьэрэ?

Анкара сыщолажьэ.

 

Дэнэ ущыпсэурэ?

Коня сыщопсэу.

 

Сошхэ. -Ben yeme eğlemini gerçekleştiriyorum. Konu bahsi ben ve yaptığım.

Сыщошхэ. --(bilinen yerde) De yiyorum.

Унэм сыщошхэ. --Evde yiyorum.

 

Сошх. ---Bir şey yiyorum.( Konu bahsi benim yediğimdir.)

Щызошх. ---Bir şeyi (Bilinen yer) de yiyorum.

Унэм щызошх. ---Bir şeyi evde yiyorum.

Мыlэрысэр унэм щызошх. --- Elmayı evde yiyorum.

 

Yemek bir şey yemek, yıkamak bir şey yıkamak, yazmak bir şey yazmak farklılıklarını görmeğe çalışalım.

 

Шхэн - шхын, тхьэщlэн -- тхьэщlын, тхэн -- тхын

 

Мыlэрысэр унэм щызошх.

 

щы- de

з- ben

о- şimdiki zamanda.

шх- Bir şey yeme fiil kökü. 

Bir şeyi ben belirtilen veya bilinen yerde yiyorum.

 

Мыlэрысэр сэ хадэм щызошх.

Мыlэрысэр уэ хадэм щыбошх.

Мыlэрысэр абы хадэм щешх.

Мыlэрысэр дэ хадэм щыдошх

Мыlэрысэр фэ хадэм щывошх.

Мыlэрысэр абыхэм хадэм щашх

 

 

Мыlэрысэр сэ унэм щы - с - шх - а - щ.

Мыlэрысэр уэ унэм щы - п - шх - а - щ.

Мыlэрысэр абы унэм щ - и - шх - а - щ.

Мыlэрысэр дэ унэм щы - т - шх - а - щ.

Мыlэрысэр фэ унэм щы - ф - шх - а - щ.

Мыlэрысэр абыхэм унэм щ - а - шх - а - щ.

 

Fiildeki çekimde şahıs eklerini açıkça görebiliriz.Anlamsız ı harflerinin sessizler arasına geldiğini sesli gelince ı sesinin düştüğünü de görebiliriz.

 

щ- de

а-onlar

шх-birşey yeme fiil kökü

а- sıfatlaştırma eki( yani yemiş olan durumuna getiriyor.).

щ- Şu anki durum. Yani yenmiş halde

 

Yani belirtilen yerde belirtilen şey yenmiş durumdadır.

 

Мыlэрысэр сэ сшхащ.

Мыlэрысэр уэ пшхащ.

Мыlэрысэр абы ишхащ.

Мыlэрысэр дэ тшхащ.

Мыlэрысэр фэ фшхащ .

Мыlэрысэр абыхэм яшхащ . --- я -иа ile aynı olduğunu görebiliriz.

 

Bu durumda şahıs ve zaman eklerini biraz daha açıklıkla farkedebiliriz.

 

Щ щ - Bu harf ön ek olarak yaparken ederken eylerken anlamlarında da kullanılır.

 

Сэ сыщылажьэм- ben çalışırken

Уэ ущытхэм- sen yazı yazarken

Ар щышхэм-o yemek yerken

Бжэр щыдлэм- biz kapıyı boyarken

Мыlэрысэр щысхьым- ben elmayı götürürken

Хьэсэр щызвэм- ben tarlayı sürerken

Усэ щыстхым - ben şiir yazarken

 

Dili işlek hale getiren ön ekler ve son eklerdir. Bu ekleri ve nasıl işlediklerini sırası

geldikçe öğreneceğiz.

 

Шэн- Bir şeyi beraberinde götürmek

Хьын-Bir şeyi taşıyarak götürmek

 

Ж - Bir şeyi çıkış noktasına döndürme veya tekrarlama son eki

 

Уи адэр унэм шэж.- Babanı eve götür.(evine)

уи мы1эрысэр унэм хьыж- Elmanı eve götür.(evine)

 

Dineyi eve götürdüm. ( Eve dönüş yaptırdım şekli ile düşünülebilir.)

 

Динэ унэм сшэжащ.

Мазэ унэм пшэжащ.

Мазэ унэм ишэжащ.

Данэ унэм тшэжащ.

Данэ унэм фшэжащ.

Динэ унэм яшэжащ.

 

Şiiri (tekrar) yazıyorum

Усэр сотхыж .

Усэр ботхыж.

Усэр иетхыж.

Усэр дотхыж .

Усэр фотхыж.

Усэр ятхыж..

 

Elmayı eve (evime) götüreceğim

Мыlэрысэр унэм схьыжынущ.

Матэхэр унэм пхьыжынущ.

lэнэр унэм ихьыжынущ.

lэнэхэр унэм тхьыжынущ.

Матэхэр унэм фхьыжынущ.

Мыlэрысэхэр унэм яхьыжынущ.

 

Ф ф- Yapabilme edebilme eyleyebilme son eki.

Зы махуэм зы усэ сотхыф.

Зы махуэм зы мыlэрысэ сошхыф.

 

Зы махуэм уситl птхыфын?

Стхыфынщ.

 

Мы мыlэрысэр унэм пхьыфын?

Схьыфынщ.

 

Ушхэфын?

Сышхэфынщ.

 

Псы уефэн?

Сефэнщ.

 

Псы уефэфын?

Сефэфынщ.

 

Шей уефэн?

Сефэнщ.

 

Шей уефэфын?

Сефэфынщ.

 

--- Зы махуэ умышхэу ущытыфын?

--- Сыщытыфынщ.

 

Olumsuz emir bildirimleri şahıs eki ile fiil arasına мыgetirilerek yapılır.

 

Умышхэ -----Beslenme

Умышх -------Onu yeme.

Псы уемыфэ. ----Su içme.

Мыlэрысэ умышх. ---Elma yeme.

Мыlэрысэхэр унэм умыхь. ---- Elmaları eve götürme.

Танэр хадэм фымышэ. -----Danayı bahçeye götürmeyin.

Мыlэрысэр хадэм щомышх.-- Elmayı bahçede yeme.

Унэм щышх. ---------Evde ye.

 

Лэжьыгъэр зыхэзылъхьар Щокъул Илхьэнщ.

+''+nan+'



'+Kaffed

Share