Kuzeybatı Kafkasya'da bulunan Adigey Cumhuriyeti Rusya Federasyonu içinde yer alan 21 federe cumhuriyetten biridir.1 7.800 km² yüzölçümü ve 450.000 nüfuslu bu küçük cumhuriyetin yalnızca yüzde 27'sini Adigeler oluşturmaktadır.² 1860'da kurulan ve Çarlık Rusyası ile yaşanan savaş nedeniyle ancak iki yıl yaşayabilen ilk devlet deneyiminden sonra 27 Temmuz 1922'de oluşturulan Adigey Özerk Bölgesi, 1924'de kadar Kuban-Karadeniz Eyaleti'ne, 1934'de kadar Kuzey Kafkasya Eyaleti'ne, 1937'ye kadar Azov-Karadeniz Eyaleti'ne ve 1991'e kadar Krasnodar Eyaleti'ne bağlı olmuştur. Adigey Özerk Bölgesi Meclisi 5 Ekim 1990'da Cumhuriyet olma kararını almış ve Rusya Federasyonu Yüksek Meclisi bu kararı 3 Temmuz 1991'de kabul etmiştir.³
+''+4 Mart 2001 Genel Seçimleri Öncesi
Şovenist Hareketler
Adigey Cumhuriyeti'nde 4 Mart 2001'de parlamentonun yenilenmesi için genel seçimler ve 2002'de Devlet Başkanlığı seçimi yapılacaktır.4 Sovyet sistemine göre toprakların tarihsel (asıl) sahibi olan milletler için uygulanan kota sistemi nedeniyle, yerel halk nüfus olarak azınlık olsa bile yerel hükümeti yönetiyordu. Söz konusu sistemin Rusya Federasyonu'nda yer alan federe cumhuriyetlerde de devam etmesi bu cumhuriyetlerde yaşayan Slavlardan (Rus, Ukraynalı, Kosak) destek alan şovenist hareketleri artan ölçüde rahatsız etmektedir.5 Adigey'de yaşayan Slavlar tarafından desteklenen Adigey Slavlar Birliği, Adigelerin ülke nüfusunun azınlığını oluşturmalarına rağmen devlet kontrolünü ellerinde bulundurmalarını kabul etmemektedir. Bu nedenle, Adigey'de seçim bölgelerinin tümünde milletvekili adayı gösteren Adigey Slavlar Birliği yayınladığı seçim bildirgesinde aşağıdaki sözlere yer vermiştir: "Rusya tek bir devlettir. Adigey kanunlarının federasyon kanunlarına uygunluğu için çalışma yapılması gerekmektedir. Hepimiz aynı haklara sahip olmalıyız. Adaletsiz seçim sistemini ve vatandaş haklarını kişilerin milliyetlerine bakarak veren kanunları en kısa sürede kaldırmak gerekmektedir. Her milletten vatandaşa aynı haklar sağlamalıdır. Ekonomide ve devlet kurumlarındaki kadrolaşma değiştirilmelidir. Yerel yönetim her türlü hakka sahip olmalı ve halka her türlü sorunun çözümünde referandum hakkı tanınmalıdır."6 Demokratik eşitlik itibariyle haklı gibi görünen söz konusu bu tezler, Slavların Adigey'e Çarlık Rusyası devleti tarafından yerleştirildiği göz önüne alınırsa demokratik-sosyal eşitlik itibariyle antidemokratiktir. Ülkedeki Slav şovenizmine karşı Adige aydınları tarafından desteklenen Adigey Devlet Başkanı Aslan Carımov, Rusya Federasyonu'nun ve Adigey Cumhuriyeti'nin federatif yapısının budanarak üniter bir yapıya dönüştürülmesinin kabul edilemeyeceğini ve bu durumun Rusya Federasyonu için tehlikeli bir gelişme olacağına dikkat çekmektedir.7
Adigey'de genel seçim sonrası dikkate alınması gereken diğer potansiyel gelişme de Adigey, Kabardey-Balkar ve Karaçay-Çerkes Cumhuriyetleri arasında oluşturulmuş olan Ortak Danışma Kurulu'na (Sovyet'ine) yeniden işlerlik kazandırılmasının ve bu üç kardeş cumhuriyet arasındaki ilişkilerin devlet düzeyinde de yakınlaşmasının beklenmesidir.8 Kuzeybatı Kafkasya'da bulunan üç federe cumhuriyet arasında oluşabilecek bir ittifakın Kuzey Kafkasya ve Rusya Federasyonu içindeki dengeleri yeniden değiştireceği düşünülmelidir.
Rusya Federasyonu Ekonomik Krizinin Adigey'e Yansımaları
1998'de Rusya Federasyonu'nda meydana gelen ekonomik kriz ile birlikte ülkedeki bankacılık sistemi ve ödemeler sistemi çökmüş, dış ticarette akreditif işlemleri azalarak barter ön plana çıkmaya başlamış, toptan satışlar azalmış, spekülatif yabancı sermaye ülkeyi hızla terk etmiş, ithalatın kısılması ürün sıkıntısını yaratmış, işçi çıkartmaları artmış ve orta sınıf büyük darbe almıştır.9 Söz konusu bu durum, Adigey'de üretim düşüşüne ve sosyal alanda halkın alım gücünün azalmasına yol açmıştır.10 Ancak, özellikle gıda ve gıda işleme sektörlerine olumlu yönde yansımıştır. Nitekim, ekonomik kriz karşısında Adigey Devlet Başkanı Aslan Carımov "Kendi güçlerimize dayanmamız hayatta kalabilmenin ana yoludur" mesajını vererek Adigey ekonomisinin hedefini ortaya koymuş ve yerli üretime destek verdiğini açıklamıştır. Kriz nedeniyle ithal mal fiyatlarında meydana gelen hızlı artış, Rusya Federasyonu halkını yerli gıda mallarına yöneltmiştir. Söz konusu yöneliş, Adigey gıda ve gıda işleme sektörünün canlanmasına neden olmuş, hem üretim artışını hem de bütçe ve bütçe dışı fonlara giden vergilerde artışı sağlamıştır."11 Böylece 1999'da, özellikle konserve, bira, karton, redaktör, makine ve süt fabrikalarının üretimlerinde sağlanan artış ile Adigey'de sanayi üretiminin büyüme hızı Rusya Federasyonu'nda ikinci, Kuzey Kafkasya Ekonomik Bölgesi'nde birinci olmuştur.12 Sanayi üretimindeki artış bütçeye en çok vergi ödeyen kurumlarca sağlanmıştır. Bu sektörler gıda maddeleri imalatı, makine ve metal imalatı, orman ve ağaç ürünleri imalatı, yakacak maddeleri, enerji ve inşaat malzemeleri imalatı yapan kuruluşlardır. Bütçeye gelir getiren 110 büyük ve orta ölçekli kuruluştan 86'sı (yüzde 78'i) 1998'de üretim artışı gerçekleştirmiştir. 1999'da daha fazla vergi toplanması için çaba gösterilmiş ve 1998'e göre yüzde 76 oranında daha fazla vergi geliri sağlanmıştır.13
Adigey'de Tarım
SSCB'nin dağılması sonrası Adigey'de gerçekleştirilen ekonomik reformlarla tarımsal üretimde gerileme durdurulmuş ve son yıllarda hem ekilen alanlarda hem de hektardan alınan verimde büyüme sağlanmıştır.14 Böylece 1999'da -1998'e göre tahılda yüzde 31, şeker pancarında yüzde 230, patateste yüzde 140 üretim artışı sağlanmış ve 1999'da 333,4 bin ton tahıl, 85,1 bin ton şeker pancarı, 77,3 bin ton patates ve 81 bin ton ayçiçeği üretilmiştir. 1999'da Adigey'de hayvancılık sektöründe de olumlu gelişmeler olmuştur. Canlı büyükbaş ve kümes hayvanlarının satışında 1998'e göre yüzde 3,5 artış gerçekleşerek 20,5 bin ton satış olmuştur. Süt üretimi yüzde 4 artarak 110 bin ton, yumurta üretimi ise yüzde 150 artarak 80,4 milyon adet gerçekleşmiştir. 2000 yılında Adigey'de çiftçiye devlet desteği devam etmiştir. Tarım sektörüne devlet desteği, tarımsal mal üreticilerinin işbirliğinin sağlanması, tarım sektöründe leasing sisteminin yerleşmesinin yardımcı olunması, toprağın kullanımına ilişkin yasal düzenlemelerin yapılması ve yeni sistemin yerleşmesinin sağlanması, köylerde sosyal yaşama yardımcı olunması konularında olmaktadır.15
Adigey'de Yatırım
Adigey Cumhuriyeti'nde yapılacak yatırımların başarısı Rusya Federasyonunun Kuzey Kafkasya Bölgesi'nin siyasi, uluslararası ve sınır problemlerinin başarılı bir şekilde çözülmesine bağlıdır. 2000 yılında Adigey Cumhuriyeti'nde yatırımlarda canlanma yaşanmaktadır. 1999'da federal ve cumhuriyet yatırım programlarında öngörülen finansmanın sağlanması olumlu bir faktör olmuştur. Ayrıca, Çernobil Nükleer Santralı kazasının yarattığı sorunların ortadan kaldırılması için federal bütçeden sağlanan ek finansman Adigey'in yatırım ve büyüme hedeflerinin gerçekleşmesine katkıda bulunmuştur. Adigey Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı, "2005 Yılına Kadar Kuzey Kafkasya Ekonomik Bölgesi'nin Sosyal, Siyasi ve Ekonomik Gelişmesi" adındaki program çerçevesinde Adigey'in temel hedeflerini içeren programı uygulamaktadır. Günümüzde, 2002 ve 2006 yılları için Adigey Cumhuriyeti'nin sosyal ve ekonomik gelişmesine yönelik bir program da hazırlanmaktadır. "Adigey Cumhuriyeti'nde Gerçekleştirilecek Yatırımlar" kanununa göre Adigey'de yapılan yatırım projelerine ayrılan finansman için bankalara bir takım muafiyetler verilmektedir. Ancak, yatırım projeleri için çağırılan ticari bankalar böyle bir durumda seyredici bir pozisyon almaktadırlar. Adigey Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi'nin bilgilerine göre, 1999'da işletmelerin verimlilik artışı yüzde 6,5'dur. Yüksek faiz oranlarından dolayı yatırım ihtiyaçlarının karşılanmasında banka kredileri çok az kullanılmaktadır. Bundan dolayı Adigey Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı yatırım projelerinin gerçekleştirilmesinde destek vermektedir.16
Adigey Cumhuriyeti'nin Yabancı Sermayeye Bakışı
Adigey Cumhuriyeti, özellikle üretim artışı ve sanayi tesislerinin teknik donanımlarının yenilenmesi amacına yönelik yabancı sermayenin ülkeye yatırım yapmasını ekonomik politikanın temel ilkesi olarak kabul etmektedir. Adigey'de yabancı sermaye ile kurulan "Lokoil-Adige Ltd. Motor Yağı Ambalajlama Tesisi" ve polipropilen çuval üreten "Kurmel-Gül Sentetik Ambalaj Sanayisi Maykop Ltd."faaliyettedir. Komennomostsky'de inşası süren doğalgaz boru hattının tamamlanmasından sonra doğalgaz kullanımının Maykop (Miyeguape) bölgesinde yerel hammaddeleri kullanılması bazında inşaat malzemeleri sanayisini canlandıracağı düşünülmektedir. Ayrıca, söz konusu doğalgaz boru hattı ile Adigey'in doğalgaz alt yapısı tamamlanacaktır. Bu durumun ülkenin sosyal refahını arttıracağı gibi kış turizmine de katkı sağlaması beklenmektedir.17
Girişimcilik
Adigey ekonomisinin gelişmesinde büyük rol oynayan küçük ve orta ölçekli işletmeler devlet tarafından desteklenmekte ve piyasa ekonomisinin oluşturulması için kayıt dışı çalışan küçük ve orta ölçekli işletmelerin de yasalar çerçevesinde çalışması teşvik edilmektedir.18 SSCB'nin dağılması sonrası 1990'lı yıllarda küçük ve orta ölçekli işletmelerin sayısı ve çalışanların miktarı artmıştır. Böylece, 1994 yılında Adigey'de çalışanlardan yüzde 13'ü küçük ve orta ölçekli işletmelerde çalışırken 2000'de bu oran yüzde 23'e çıkmıştır. Adigey'de piyasa ekonomisinin daha iyi yerleşebilmesi, küçük ve orta ölçekli işletmelerin gelişebilmesi için Ekim 1999'da "Adige İşadamları Konferansı" düzenlenmiştir. Söz konusu konferansta küçük ve orta ölçekli işletmelerin desteklenmesi yönünde alınan karar "Adigey Cumhuriyeti'nin küçük ve orta ölçekli işletmelerinde devlet desteğinin [ sağlanması" başlığı altında Adigey Devlet Başkanlığı kararına yansıtılmış ve 2000 yılında Adigey Cumhuriyeti'nin bütçesine küçük ve orta ölçekli işletmelerin desteklenmesi için 3,5 milyon ruble ek ödenek konmuştur. Bu miktar, 1999'a göre 7 kat daha yüksektir.19
Tüketim Piyasası
Rusya krizinden sonra ithal mal fiyatlarının hızlı artışı ithalatın kısılmasına ve tüketicinin yerli mallara dönmesine yol açmıştır. Böylece Adigey'de yerli sanayinin kalkınması için doğal koşullar oluşmuştur. Adigey'de tarımsal üretim artışı ve gıda işleme sanayisinin gelişmesi sayesinde genelde halkın temel gıda ihtiyaçları karşılanmaktadır. Bununla birlikte, Adigey'de kişi başına tüketim harcamaları 4,6 bin ruble ile Kuzey Kafkasya Bölgesi'nin en düşük seviyesine sahiptir. Adigey'de kişi başına tüketim harcamaları Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nden biraz daha düşük iken Krasnodar ve Stavropol eyaletlerinden iki kat daha düşüktür. Ancak, sözkonusu veriler ekonominin kayıtlı kısmını kapsamaktadır. Günümüzde Adigey'de mal arzının büyük kısmı yasa çerçevesinin dışında kayıtdışı ekonomide bulunmaktadır. Perakende mal arzının büyük bölümünün kayıtdışı gerçekleşmesi, ticari işletmelerin ve işadamlarının gerçek rakamlarını saklamaları kayıtdışı ekonominin büyüklüğünü ortaya koymaktadır. Adigey'in mevcut kayıtdışı ekonomisinin kayıt altına alınması için vergi ve kontrolü kuvvetlendirecek önlemler alınmalıdır. Günümüzde alkollü malların üretimi ve satışlarını sabitleyip kalitesinin kontrolünü yükseltmek ve böylece vergi tahsilatının yükseltilmesi amaçlanmaktadır. 1999 Aralık sonunda Maykop (Miyeguape) kentinde 25 çeşitten oluşan temel gıda paketinin fiyat düzeyi 522 rubledir. Sözkonusu fiyat düzeyi paketi, Rusya Federasyonu ortalamasından yüzde 7,4 daha düşüktür. Ancak, Krasnodar'dan yüzde 4,9 (479,81 ruble) daha yüksektir. Adigey'de 11 temel gıda ürününün 6'sının fiyat düzeyi Kuzey Kafkasya Bölgesi ortalamasından daha düşüktür.20
Sonuç
Rusya Federasyonu içerisinde bir federe cumhuriyet olan Adigey Cumhuriyeti, Kuzey Kafkasya'da yaşanan çatışmaların dışında, ılıman iklimi, verimli toprakları ve yabancı sermaye girişini sağlayan sanayisi ile bir istikrar bölgesidir.21 Bu nedenle Adigey, Rusya Federasyonu içinde emeklilerin tercih ettiği yerleşim yerlerinden biri olmuş ve Adigey nüfusunun yüzde 28'ini (125.000) emekliler oluşturmuştur. Bu oran, Rusya Federasyonu ortalamasının on katıdır.22 19. yüzyılda Çarlık Rusyası ile yaşanılan savaş sonrası nüfusunun yüzde 95'ini soykırım ve zorunlu göçten oluşan etnik temizlik ile kaybeden Adigeler, küçük cumhuriyetlerinin yeni bir çatışma karşısında -Wubıhlar gibi- tamamen silinebileceğinin farkındadır. Bu nedenle Adigey yönetimi, Rusya'nın federatif yapısını savunarak bağımsızlığını güçlendirmek çabasındadır.23
1998 Rusya krizinden sanayisini güçlendirerek çıkan Adigey Cumhuriyeti, SSCB'nin dağılması sonrası merkez ile federe birimler arasında imzalanan Yetki Paylaşımı Anlaşması ile kazandığı haklarla diğer devletlerle ilişkiler kurarak dünyaya açılmaya ve ekonomisini de bu yönde yenilemeye başlamıştır. Böylece Adigey, Kuzeybatı Kafkasya'nın ve Karadeniz'in bir parçası olduğu kadar Güneydoğu Avrupa'nın da parçası olduğunun farkına varmaya başlamıştır. Adigey, 1990'lı yılların başından itibaren Türkiye'nin de dahil olduğu Batı Avrupa ile her düzeyde ilişkilerini geliştirmiş, bu ülkelerle dış ticaret hacmi giderek büyümüş ve Batı sermayesi artan oranda bu ülkeye girmeye başlamıştır.24 Turizm, hayvancılık, tarım, gıda işleme sektörlerine dayalı olan ülke ekonomisinin en önemli sorunu olan finansman darboğazının giderilebilmesi için yabancı sermaye girişi teşvik edilmektedir. Yabancı sermayenin yeterli düzeyde girişi ve ekonomik işbirliğinin oluşturulması halinde, olumsuz koşullarda düzelme olabileceği düşünülmektedir.
SSCB'nin dağılması sonrası Sovyet coğrafyasını öğrenmeye başlayan Türkiye, Rusya Federasyonu'nun yalnızca Ruslardan oluşmadığını artık dikkate almalıdır. Rusya Federasyonu'nun toprak bütünlüğü ve yasaları çerçevesinde gerek Adigey ve gerekse diğer federe cumhuriyetlerle ikili ilişkilerin geliştirilmesi hem Ankara hem de Moskova için yararlı olacaktır. Ankara, özellikle Avrupa ve Orta Doğu ülkelerinin yaptığı gibi, Rusya Federasyonu'nu oluşturan federe cumhuriyetler ile merkez
arasında imzalanan Yetki Paylaşımı Antlaşması'na dayanarak federe cumhuriyetler ile ilişkilerini geliştirebilir. Çünkü söz konusu antlaşma, federe cumhuriyetleri siyasi ve askeri alanlar dışındaki alanlarda, ekonomik, sosyal ve kültürel konularda diğer ülkelerle ve uluslararası kurumlarla ilişki kurmada serbest bırakmakta ve anlaşmalar kurma yetkisini tanımakta, ticari temsilcilik açma yetkisini vermektedir.
DİPNOTLAR:
1 SSCB'nin Aralık 1991'de dağılmasından sonra Kafkasya'da: Kuzeybatıdan kuzeydoğuya doğru Krasnodar ve Stavropol Bölgesi (Kray'ı), Adigey, Karaçay-Çerkes, Kabardey-Balkar, Alanya (Kuzey Osetya), Inguşetya, -de facto bağımsız- Çeçenistan (İçkeriya) ve Dağıstan Federe Cumhuriyetlerini kapsayan Rusya Federasyonu yer almaktadır. Güneybatıdan güneydoğuya doğru -de facto bağımsız -Abhazya, Acaristan ve özerk bölge statüsü kaldırılmış, de facto Alanya ile birleşmiş Güney Osetya'yı kapsayan Gürcistan; Nahçıvan ve -Ermenistan işgali altında bulunan, Azerbaycan tarafından özerk bölge statüsü kaldırılmış- Dağlık Karabağ'ı kapsayan Azerbaycan ve Ermenistan bulunmaktadır. Kuban nehri bölgenin kuzey sınırını, Aras nehri ise bölgenin güney sınırını oluşturmaktadır [Rusya Federasyonu'nun idari yapısında ve Kuzey Kafkasya Ekonomik Bölgesi'nde Don nehri Kafkasya'nın kuzey sınırı olarak alınmıştır. Böylece Rostov vilayeti (Oblastı) Kafkasya içinde bırakılmıştır. Ancak, 23 Haziran 2000'de Rusya Federasyonu yedi bölgeye ayrılmış ve Kuzey Kafkasya Federe Bölgesi'nin adı Güney (Yujniy) Bölgesi olarak değiştirilmiştir. Söz konusu yeni bölgeye, eski idari birimler yanında Kalmukya Cumhuriyeti ve Volgagrad vilayeti bağlanmıştır. Böylece "Kuzey" terimi ortadan kaldırılmış, "Güney" terimi benimsenmiştir. Bölgenin coğrafi alanı Rusya'nın içlerine doğru büyültülerek, Rus nüfusun yerel halklara oranı arttırılmıştır].
2 Adigey nüfusunun etnik dağılımı: % 27 Adige, % 30 Rus, % 15 Kosak, % 15 Ukraynalı, % 2 Ermeni, % 11 diğer (Toplam 50 farklı etnik grup). Adigey'de Adigeler ve Ahıska Türkleri Müslüman (sunni-hanefi), diğer etnik gruplar Hıristiyandır (doğu ortodoks). (Discover Adyghea, Adygheatourist State Company, Finland, 1996, s. 3; Rusya Federasyonu'nda ve Transkafkasya'da Etnik Çatışmalar, Hazırlayan: Fahrettin Çiloğlu, Sinatle Yay., Istanbul 1998, s. 70).
3 A. A. Carımov, Özerklikten Cumhuriyete Adige, T.C. Dışişleri Bakanlığı TIKA Yay., Ankara, 1996, s. 9-16, 26, 27; Adigey Cumhuriyeti'nin 9. kuruluş yıldönümü nedeniyle Adigey Parlamento Başkan Yardımcısı Adam TI'iuju ile yapılan söyleşi, Adige Mak, Maykop, 4.10.2000, Röportaj: Hazret Gogo, Çev: I. Çetao.
4 Yürürlüğe giren yeni seçim yasasına göre Adigey Parlamentosu iki ayrı kanattan oluşan 54 milletvekilinden oluşacaktır. Milletvekillerinden 27'sini Adigey'i oluşturan 9 yönetim biriminden (2 kent ve 7 ilçe) her biri 3'er milletvekili seçerek oluşturacaktır (Kentler: Maykop, Adigekale. İlçeler: Cace, Koşable, Krasnagvardeysk, Maykopski, Tohtomukuay, Tevucoj, Sevucen). Buna göre Adigekale, Tevucoj ve Sevucen'de her 4 bin kişiye, Cace'de her 8 bin kişiye, Koşable ve Krasnagvardeysk'de her 7 bin kişiye, Maykopski'de her 15 bin kişiye, Tohtomukuay'da her 16 bin kişiye, Maykop'da ise her 44 bin kişiye bir milletvekili düşmektedir. Geri kalan 27 milletvekilliği ise toplam seçmen nüfusu 27 eşit parçaya bölünerek seçilecektir. Buna göre kent ve ilçelere düşen milletvekili sayısı şöyle olacaktır: Adigekale 1, Cace 2, Koşable 2, Krasnagvardeysk 2, Maykopski 4, Maykop kenti 10, Tohtomukuay 4, Tevucoj 1, Sevucen 1. Adigey Cumhuriyeti için önem arzeden Adige ve Rusların parlamentoda eşit temsili (paritet)'nin bu sistemle korunabilmesidir. (Adyge Press, Maykop, 21.12.2000, Çev: I. Çetao)
5 Adigey'in güneyinde bulunan ve 1 'de Gürcistan'dan tek yanlı ayrılarak bağımsızlığını ilan eden Abhazya Cumhuriyeti'nde de 10 Mart 2001'de yerel yönetim seçimi yapılacaktır. Abhazya anayasasına uygun olarak 98 yılında üç yıl için seçilen yerel yönetimler görev sürelerini 2001'de tamamlamaktadır. [Kuzey Kafkasya Dergisi, Nalçık; Ocak 2000, No: 4 (510), Çev: D. Çetao]
6 Adyge Press, Maykop, 22.02.2001, Çev: I. Çetao
7 A. Carımov, 26.12.2000'de Maykop'da "Bin Yıldan Bin Yıla Geçiş" adlı toplantıda federatif sisteme değinmiş ve şu sözlere konuşmasında yer vermiştir: "Ülkede federalizmi budayıp üniterizme gidilmesi gerektiği görüşlerini asla kabul edemeyiz. Bu yol, Rusya Federasyonu için tehlikelerle doludur. Ülkemizi güçlendiren ve tarihinde düştüğü zor durumlardan başarı ile çıkmasını sağlayan onun çok uluslu halklarıdır. Bölgesel ve etnik farklılıkları dikkate alarak, halkların kültürlerini geliştirerek devletimizi güçlendirebiliriz. Merkezde oturan, düzenden değil bozgundan yana olan, pay kapmaya ve koltuğa alışmış kimi politikacılar bölgesel farklılıkları göremeyebilirler ve anlayamayabilirler. Ancak, bizler yani merkez dışında yaşayanlar bu gerçeklerin açıkça farkındayız ve kısa zamanda da değişmeyeceğini biliyoruz. Adigey halkı on yıl önce mevcut yasaların kendisine tanımış olduğu hakkı kullanarak statüsünü yükseltmiş ve doğrudan Rusya Federasyonu'na katılan bir birim haline gelmiştir. Bunun gereği olarak üst yönetim organlarımız için seçimler yapmamız, anayasamızı kabul etmemiz, devletimizin bayrağını, armasını ve marşını kabul etmemiz bizi zayıflatmayıp aksine dayanışmamızı güçlendirmiştir Kuzey Kafkasya'nın ve Rusya'nın birçok yerinde görülen kötü gelişmeler cumhuriyetimizde meydana gelmemiştir Dostluk, halklar arası anlayış ve güven büyük bir sınavdan geçmiştir (...) Özerklik döneminde ülkemizin temelini atmış olanlara, Cumhuriyet döneminde birinci dönem milletvekilliği yapmış olup Adigey'in anayasa ve yasalarını kabul etmiş olanlara, ikinci dönemde milletvekili olup yasama çalışmalarını daha ileri götürmüş olanlara burada teşekkür ediyoruz. Mart 2001'de iki kanattan oluşan parlamentomuzu da oluşturduğumuzda parlamenterizmin demokratik prensiplerinde gelişmeler sağlamış olacağız. Bu da federalizmi güçlendirmek için yeni arayışlar içinde olduğumuzun bir kanıtı olacaktır. " (Adige Mak, Maykop, 15.03.2001, Çev: I. Çetao). A. Carımov, 10 Mart 2000'de Maykop'da Adigey Anayasası'nın kabulünün beşinci yılı nedeniyle düzenlenen toplantıda yaptığı konuşmada da Adigey'deki şovenist eğilimlere değinmiştir: "Rusya Federasyonu'nu oluşturan her federe Cumhuriyet, Rusya Federasyonu Anayasası temelinde hazırlamış olduğu kendi anayasasına sahiptir. Rusya Federasyonu üniter bir devlet değildir. Federal bir devlettir ve federasyona katılan her cumhuriyetin kendisine mahsus özellikleri de anayasalarında yer almıştır. Adigey Cumhuriyeti Anayasası da federal devletin hukukunun bir parçasıdır. Rusya Federasyonu'nun birlik prensipleri temelinde merkez ile cumhuriyetler arasındaki yetki dağılımını onun temelini oluşturmaktadır. Birçok hukuk bilimcisi Adigey Cumhur9yeü Anayasası'nın dikkat ve titizlikle hazırlanmış önemli bir hukuksal doküman olduğu konusunda görüş belirtmişlerdir (....) Paritet (Halkların parlamentoda eşit sayıda temsil edilmesi) Adigey Cumhuriyeti Anayasası'nın temel ilkelerinden biridir. Bundan güdülen amaç Cumhuriyeti oluşturan ana halkların (Ruslar ve Adigeler) temsilcilerinin yasama ve yürütme organlarında eşit sayıda yer almalarıdır. Üzüntüyle belirtmek gerekirse bu demokratik prensip başkentteki (Moskova) kimi politikacılar ve kimi basın organlarınca eleştirilere uğramaktadır. Bu prensibe sadece saldırılmakta, onun temelindeki gerekçeler dikkate alınarak yapıcı eleştiriler yapılmamaktadır. Onlar demokrasiyi sayı ile hesaplamaktadırlar ve onlara göre çoğunluk olan azınlık olana istediğini yaptırabilmeli ve ona görüşünü kabul ettirebilmelidir. Halbuki gerçek demokrasi azınlığın haklarını da koruyabilen demokrasidir. Burada söz konusu olan azınlığın bu toprakların en eski halkı olduğunu ve cumhuriyetin temelini oluşturduğunu da söylemeliyiz. Adigey Cumhuriyeti Anayasası'nın beş yıllık uygulaması göstermiştir ki paritet toplumsal anlaşma ve uzlaşmanın bir temel unsurudur. Çok uluslu cumhuriyetimizde bir ulusun diğeri üzerinde baskı oluşturmasını önleyen, aşırı eğilimli etnik uçların radikal taleplerini frenleyen bir mekanizmadır. Paritet'den vazgeçmek, ona karşı olanların politik amaçlarını gerçekleştirmelerine ve Adigey'de huzur ve barışın bozulmasına yol açmak demektir. Paritet Adigey halkının büyük çoğunluğunca iyi anlaşılmıştır. İnsanlarımızın geleceğini umursamayanlara halkımızın destek olmayacağına inanıyorum. Paritet, Adigey'in önemli bir demokratik kazanımıdır. Büyük toplumsal ve politik önemi vardır. Onu her halükarda korumalıyız." (Adige Mak, Maykop, 15.03.2000, Çev: I. Cetao).
8 Rusya Federasyonu Basın Günü nedeniyle gazetecilerle sohbet toplantısı düzenleyen Adigey Devlet Başkanı Aslan Carımov'a "Adigey, Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes Cumhuriyetleri parlamentoları arasında oluşturulan Sovyet'in kesintiye uğramış olan çalışmalarının 4 Mart 2001 'de yapılacak olan yeni parlamento seçimleri sonrasında canlandırılıp canlandırılamayacağı" sorulmuştur. Bu soruyu A. Carım şöyle cevapladı: "Üzüntü ile belirtmek gerekirse Karaçay-Çerkes'de meydana gelmiş olan olaylar parlamentolar arası ortak danışma kurulundan (Sovyet'ten) beklentilerimizin yeterince gerçekleşmemesine neden olmuştur. Şimdi Karaçay-Çerkes parlamentosu yenilenmistir. 4 Mart'da Adigey parlamentosu da yenilenecektir Söz konusu kurulu (Sovyet'i) yeniden canlandırabiliriz. Bu konuda şahsen üzerime düşeni yapacağım". Adyge Press, Maykop, 02.01.2001, Çev: I. Çetao.
9 1998 Rusya Federasyonu Ekonomik krizi için bkz: Dr. Mensur Akgün, Turan Aydın, Türkiye-Rusya İlişkilerindeki Yapısal Sorunlar ve Çözüm C7nerileri, TÜSIAD Yay., İstanbul, 1999, s. 147-165.
10 A. Carımov'un 26.12.2000'de Maykop'da "Bin Yıldan Bin Yıla Geçiş" adlı toplantıda yaptığı konuşma.
11 Adigey Cumhuriyeti'nin 1999 Yılı Sosyal ve Ekonomi Geliştirme Sonuçlan ve 2000 Yılına Yönelik Amaçları, Adigey Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı Raporu, 2000, Maykop, s. 1.; A. Carımov'un 10 Mart 2000'de Maykop'da Adigey Anayasası'nın kabulünün beşinci yılı nedeniyle düzenlenen toplantıda yaptığı konuşma.
12 Kuzey Kafkasya Ekonomik Bölgesi'nin olağan toplantısı 2 Şubat 2001'de Maykop'da yapılmıştır. Toplantıya Adigey, Kaberdey-Balkar, Kalmukya, Karaçay-Çerkes, Alanya (Kuzey Osetya), Çeçenya, Abhazya Cumhuriyetleri ile Krasnodar ve Stavropol Eyaletleri, Rostov ve Lugans vilayetlerinin yöneticileri, Rusya Federasyonu'nun Güney Rusya Temsilcisi Viktor Kazantsev, Kuzey Kafkasya Askeri Bölgesi Komutanı Genadi Trasov, Rusya Federasyoonu Tarım Bakan Yardımcısı Anatoli Mihaylev katılmışlardır. (Adyge Press, Maykop, 03.02.2001, çev: I, çetao)
13 A. Carımov'un 10 Mart 2000'de Maykop'da Adigey Anayasası'nın kabulünün beşinci yılı nedeniyle düzenlenen toplantıda yaptığı konuşma.
14 Rusya Federasyonu'nda toprak yasasının değiştirilerek toprağın özelleştirilmesi girişimlerine Adige aydınları karşı çıkmaktadır. Toprağın özelleştirilmesi halinde Adigey topraklarının Adige kökenli olmayanların eline geçeceği korkusu aydınlar arasında yaygın bir düşüncedir. (Aslanbiy Kuas, "Toprağın Sahibi Ülkenin de Sahibidir", Adige Mak, Maykop, 21.06.2000, Çev: I. Çetao).
15 Adigey Cumhuriyeti'nin 1999 Yılı Sosyal ve Ekonomi Geliştirme Sonuçlan ve 2000 Yılına Yönelik Amaçları, s. 4, 5.
16 Adigey Cumhuriyeti'nin 1999 Yılı Sosyal ve Ekonomi Geliştirme Sonuçlan ve 2000 Yılına Yönelik Amaçlan, s. 5, 6.
17 Adigey Cumhuriyeti'nin 1999 Yılı Sosyal ve Ekonomi Geliştirme Sonuçları ve 2000 Yılına Yönelik Amaçları, s. 3.
18 Adigey Devlet Başkanı A. Carımov'da serbest piyasa ekonomisini desteklemektedir: "Serbest piyasa ilişkilerini iyi anlamalı ve zamanında isabetli kararlar alabilmeliyiz. Tüm imkanlarımızı en fazla yarar sağlayacak şekilde kullanabilmeliyiz. Yeraltı ve yerüstü doğal kaynaklarımızı, boş duran sanayi işletmelerimizi, boş tarım arazilerimizi faaliyete geçirebilmeliyiz. Yıldan yıla kendi kendimize yeterli olacak bir ekonomiye sahip olmak için çaba göstermeliyiz." (A. Carımov'un 10 Mart 2000'de Maykop'da Adigey Anayasası'nın kabulünün beşinci yılı nedeniyle düzenlenen toplantıda yaptığı konuşma.).
19 Adigey Cumhuriyeti'nin 1999 Yılı Sosyal ve Ekonomi Geliştirme Sonuçları ve 2000 Yılına Yönelik Amaçları, s. 6, 7.
20 Adigey Cumhuriyeti'nin 1999 Yılı Sosyal ve Ekonomi Geliştirme So nuçları ve 2000 Yılına Yönelik Amaçları, s. 7-8.
21 Kuzey Kafkasya'da yaşanan çatışmalar ve gerilimler (Abhaz-Gürcü, Rus-Çeçen, Oset-Inguş, Karaçay-çerkes) zaman zaman Adigey'e de yansımıştır. Ancak, olaylar cumhuriyetin istikrarını bozacak kadar büyümemiştir. (Rusya Federasyonu'nda ve Transkafkasya'da Etnik Çatışmalar, s. 69-71)
22 A. Carımov'un 26.12.2000'de Maykop'da "Bin Yıldan Bin Yıla Geçiş" adlı toplantıda yaptğı konuşma.
23 5 Ekim 1990'da özerklikten cumhuriyet statüsüne yükselen Adigey Cumhuriyeti, 1991'de Adigey devletinin istiklal marşını, forsunu ve bayrağını resmen kabul etmiştir. 1992'de Moskova'da sürekli temsilciliğini açmıştır. 10 Mart 1995'de de Adigey Cumhuriyeti Anayasası yürürlüğe konmuştur. (A. A. Carımov, Özerklikten Cumhuriyete Adige, s. 55, 94; Adigey Cumhuriyeti Anayasası için bkz: Adigey Cumhuriyeti Yasalan, Çev: Fahri Huvaj, Adige Yay., Ankara, 2000, s. 19-61).
24 Günümüzde Adigey'in eski SSCB cumhuriyetleri ve aralarında Çek, Fransa, Almanya, Türkiye'nin de bulunduğu 17 ülkeyle dış ticareti bulunmaktadır. (The Republic of Adygea, Ministry of the National Policy, Press and Foreign Relations of the Republic of Adigea, s. 10).
(Stratejik Analiz Dergisi, Cilt 1, Sayı 11, Mart 2001'den alınmıştır.)
+'
'+Hasan Kanbolat ]
