Sözlü tarih, henüz hayatta olup yaşı ve bilgisi itibariyle en üst noktada olan insanları kaynağında bularak doğru sorular ve yönlendirmeler sonucunda geçmişte kalan ve kendisi ile birlikte yok olabilecek bilgileri kayda geçirmektir.
+''+Dilimizin ve geleneklerimizin hızla yok olduğu günümüzde bu çalışma son derece önemlidir. Fakat bu çalışmanın metodları iyi bilinmeli ve koordine edilmelidir. Yapılan kayıtlar, en çok bizden sonra gelecek kuşaklar ve tarih yazıcıları için önemlidir.
Kuzey Kafkas Sözlü Tarih Çalışmasında dikkat edilecek hususlar (Yerel Tarih)
Yerelliği mümkün olduğunca yansıtan, temsil kabiliyeti yüksek kaynakları yerinde bulmak (köyler vs.)
Görüştüğümüz kişinin özgeçmişini ve konumunu bilmek.
Tartışmalı bir konu anlatılıyorsa başka kaynaklara da başvurmak.
Görüşmeye sohbet biçiminde ve hafif sorularla başlamak.
Kendisinin önem vermediği ama sizce önemli ayrıntıyı yakalayıp anlattırmak.
Anlatırken aynı zamanda not almak. (İsim ve tarihleri kayıt bitince sormak)
Başlangıçta mutlaka "HEDEF" belirlemek.
Görüşmenin başında kendisinin hiçbir şey bilmediğini zanneden yaşlıya hatırlatma yoluyla zihnini açmak.
Görüşme yapılan mekan ve diğer mekanların, (atlarımızın izlerini taşıyan) hatta köyün nasıl ve ne zaman kurulduğunu, mimarisini (eski ve şimdiki hali) araştırmak, maddi izleri takip etmek( gruptan birkaç kişi evleri dolaşıp, fotoğraf toplayabilir, mezar taşları bulunabilir).
Grup içinde iş bölümü yapılmalıdır. İş bölümü her iş için o konuya uygun kişiyi seçerek video çekimi, soruların hazırlanması, HEDEF belirlenmesi, sonuçlar elde edilince arşiv kayıt oluşturulması ( ses kayıtlarının sahibinin adı, soyadı, sülalesi doğum yılı yazılarak düzgün arşiv yapılmalı). Mümkünse kayıtların ÇÖZÜMÜ (yazıya dökülmesi) şeklinde gerçekleştirilmelidir.
Bütün bunlar bir araya getirilerek malzemeler çeşitli şekillerde kullanılabilir. Örneğin kitaplar, fotoğraflar ve bunların hatırlattıkları anılar gibi. Sergi, ses ve video kayıtlarının kolajından oluşan bir malzeme görsel efektlerle belgesele dönüştürülebilir.
KUZEY KAFKAS SÖZLÜ TARİH ÖRNEK SORULARI
KİŞİSEL BİLGİLER HAKKINDAKİ SORULAR;
Görüşülen kişinin ad, soyadı, yaş, meslek, sülale, yaşanan yer gibi kişisel bilgilerini öğrenmeye yönelik sorular
Aile bilgileri (çocuk sayısı, eşinin sülalesi, kardeş sayısı, anneanne, babaanne, dedeleri) hakkındaki sorular
GÖÇ HAKKINDA SORULAR;
1- Kafkasya nasıl bir yer? Doğası nasıldı?
2- Göçün nedenleri nelerdir? Nasıl gerçekleşti?
3- Kafkasya'da kalanlar oldu mu, neden? daha sonra haberleşebildiler mi?
4- Hangi yoldan geldiler, yol şartları nasıldı? Varsa özel hikayelerin anlattırılması.
5- Geldikleri ülke ile ilgili izlenimleri nelerdi?
Yolda kendilerine önderlik eden birileri var mıydı, varsa kimdi, köyü, bölgesi neresiydi?
Çocukluk yıllarında göç nasıl anlatılırdı, geldiklerine memnun mu yoksa pişman mıydılar?
Gelirken Müslüman mıydılar?, Buradaki din anlayışı nasıldı? İbadetleri uyguluyorlar mıydı? Giyim kuşam nasıldı? Kadınlar baş örtüsü kullanır mıydı ve Erkeklerin giysileri, aksesuarları, bu konuda ki değişimler nelerdir?
Yerli halk onlara nasıl davrandı?
İlk olarak nereye yerleştiniz, neden?
Şimdi geri dönmek ister misiniz, neden?.
YERLEŞİM HAKKINDAKİ SORULAR;
Kafkasya'da yerleşim, mimari nasıldı?
Burada ki yerleşim, köylerin şekli mimarisi nasıldı?
Evin şekli yapısı nasıldı? oda, kat sayısı kaçtı? (abartsa, haçaş, ahuştaara, açalay akavar)
Bir evde oturan insan sayısı kaçtır? odaların aile bireylerine göre dağılımı nasıldı? aile büyükleri hangi odada otururdu? (oda ve koridorlar, evli çiftlerin büyüklerin yanında birlikte çıkmalarını engelleyecek biçimdeydi, bu bilgi doğru veya yanlış mı?)
DOĞAL HUKUK HAKKINDAKİ SORULAR;
Eskiden suçlar nasıl cezalandırılırdı? (Cinayet, hırsızlık vs.)
Sorunu çözen Ayhabılar (Thamade) nasıl seçilirdi, nerede toplanılırdı?
Karara nasıl varılırdı, karar verilmediği olur muydu?
Karara uymayanlara ne ceza verilirdi?
EVLiLiK VE KAŞENLiK HAKKINDAKİ SORULAR;
Kızlarla erkekler nerede nasıl tanışırlardı?
Muhabbetin kuralları neydi?
Alaf nasıl söylenirdi, kızdan söz nasıl alınırdı?
Kız kaçırmanın kuralları, yaptırımları nelerdi?
Düğüne nasıl hazırlanılır, düğün nerede nasıl yapılır, düğün adetleri nelerdi? Düğünden sonra el öpmeye ne zaman, nasıl gidilirdi?
Damata nasıl davranılır, AŞTOA nasıl kesilirdi, kimler davet edilirdi?
Damat ve gelin nasıl davranırdı?
Gelin büyüklerin adını niye söyleyemezdi? eşiyle birlikte büyüklerinin karşısına niye çıkmazdı?
Geldiği ailedeki bireylere isim takar mıydı, neden?
Çocuk nasıl büyütülür?
Çocukların aile bireyleri ile ilişkileri nasıldı, eğitimi ve terbiyesinden kimler sorumluydu?
Evlilik yaşı neydi, neden?
YEME İÇME, SOFRA ADABI HAKKINDA SORULAR;
Nasıl beslenilir, neler yenirdi? Kaç öğün, hangi gıdalar alınırdı? Evin hangi bölümünde yenirdi? Misafir geldiğinde bu değişir miydi? Aile bireyleri yemeklerini birlikte mi, ayrı mı yerlerdi, neden?
İçecekler nelerdi? Kendisinin yaptığı içecek var mıydı? Nasıl yapılırdı?
Sofrada ilk konuşmayı kim yapar, yemeğe nasıl başlanırdı? Yemekte neler konuşulurdu ?
Yemekler nasıl pişirilirdi, pişirme teknikleri nelerdi? Yemek çeşitleri,özel yemekler ve tarifleri nelerdi? Et, sebze kullanımı nasıldı?
Acıka yapımında kullanılan malzemeler nelerdir? Yiyecek saklama yöntemleri nelerdir?
Yemek isimleri, yemek yapımında kullanılan alet isimleri örneğin acıka yapımında kullanılan ahaka v.b. nelerdir?
DİL, LEHÇE, KALIPLAŞMIŞ SÖZCÜKLER HAKKINDAKİ SORULAR;
Kaç çeşit lehçe vardır, yörelere göre isimleri nelerdir?
Taziye, hastalık, avlanma vs. ile ilgili kalıplaşmış cümleler nelerdir?
AHUPHARA (ATALIK) GELENEĞİ HAKKINDAKİ SORULAR;
Atalık nedir, nasıl seçilir?
Hangi aileler atalığı alır, alma nedenleri nelerdir? Bu konuda özel hikayeler var mı, nelerdir?
MİLLİ MÜCADELE HAKKINDAKİ SORULAR;
Padişah taraftarları ve diğerleri kimlerdi?
Köylerindeki ailelerden ölen var mıydı, var ise hangi cephede öldü?
Çerkes Ethem olayını nasıl biliyorsunuz?
Hendek, Düzce isyanları hakkında ne biliyorsunuz?
Savaş sonrası dönem hakkında neler anlatabilirsiniz?
TEMATİK KONULAR;
Ölümlerde ağıtlar, adetler.
Müzik aletleri, isimleri.
Bilmeceler, çocuk şarkıları, tekerlemeler.
Hastalık şarkısı (AHRAŞOA)
Tarım şarkısı (AFAROARAŞA), meci şarkısı (AWBBAHOA)
Ninniler
Masal, hikaye ve atasözleri
Büyücülük, nazar duaları.
Peri masalları (zızlam, zahkow), cinler, gızmal.
İsmi söylenmeyen hayvanlar.
Halk hekimliği (kuduz, yanık ilaçları)
Sülale isimleri, armalar, köy isimleri, insan isimleri.
Çocuk oyunları.
Büyüklerin oynadıkları oyunlar. (düğünlerde, toplantılarda)
Giyim kuşam, dokuma kumaşlar (akumızçoa), yapılışlarının mümkünse gösterilmesi veya ayrıntılarıyla anlattırılması.
NOT
:Bu sorular yerel bölgelere göre uyarlanmış sorulardır. Bu sorular görüşülen kişinin durumuna ve görüşmenin şekline göre değiştirilebilir, artırılıp azaltılabilir ya da görüşülen kişinin özel bir hikayesi varsa sadece o konuya ait sorular sorulabilir. Görüşmenin dilini karşımızdaki kişinin hangi dili daha rahat konuştuğu belirlemelidir, eğer kişi orijinal dilde (Abhaz, Adige, Kabartay dili gibi) anlatıyorsa görüşme bu doğrultuda yapılmalıdır.
(İstanbul Kuzeykafkasya Kültür Derneği Gençlik Komisyonu tarafından yapılmakta olan anket çalışması hakkında bilgiler içermektedir.)
+''+Ercan Aycan
