Kabardey-Adığe Edebiyatının büyük klasiklerinden yazar ve ozan K'işokhue Alim, 30.01.2001 tarihinde 87 yaşında vefat etti. Adığe halkı, (belki Şocents'ık'u Alıy ve K'uaş Bet'al'den sonra) en büyük klasiğini kaybetmiş oldu.
+''+
Kendisine Tanrı'dan rahmet, kederli ailesine, yakınlarına ve tüm halkına baş sağlığı diliyoruz.
Hiçbir koşulda ulusal kimliğini ve değerlerini unutmadı, saklamadı. Yaşamının gençlik yıllarından sonraki uzun bir bölümünü çok sevdiği köyünden, toprağından uzakta, Moskova'da geçirmesine karşın, O hiçbir zaman toprağından, kültüründen kopmadı. Kendi ulusuna yabancılaştıkça daha çok göze gireceğini ve yükseleceğini düşünenlere, kraldan çok kralcılık yapanlara ve bu anlayışa karşı hep mücadele etti. Evrensele ulaşmanın ulusallıktan geçtiğine inandı ve bunu kendi yaşam deneyiminde somut olarak örnekledi. Hep kendi ulusundan, halkının birikimlerinden beslendi. Sahip olduğu olanakları, güç ve yetenekleri de öncelikle kendi ulusu için değerlendirmeye çalıştı. Ulusaldan evrensele ulaşan, örnek bir Adığe yazarı ve ozanı oldu. Yalnız Adığe halkının değil, aynı zamanda tüm Sovyetler Birliği halklarının da en sevdiği büyük ve değerli yazarlar arasında yer aldı.
Yerjıb Aslan'ın 9. sınıflar için Adığe Edebiyatı (Elbrus Basımevi, 1986) adlı kitabının 30-115. sayfalarında yer alan K'işokhue Alim'in yaşam öyküsüne ve edebi kişiliğine ilişkin geniş bir inceleme yazısının bir bölümünün Türkçe çevirisini sunuyoruz.
K'İŞOKHUE ALİM
(22.07.1914 – 30.01.2001)
Halkın gönlünde taht kuran, adını tarihin sayfalarına altın harflerle yazıp dünya durdukça koruduğu yazarlar, sanata yeni bir güzellik, yeni bir boyut getirebilen, ulusal edebiyatı geliştirip yüceltebilen ve özgün bir sanat çizgisi oluşturabilen büyük yazar ve ozanlardır. A.S. PUŞKİN, M.Y. LERMENTOV, N.A. NEKRASOV, V.V. MAYAKOVSKİY gibi büyük Rus yazarlarını ya da ŞOCENTS'UK Alıy, K'UAŞ Bet'al gibi büyük Adığe şairlerini ölümsüz kılan şey, onların edebiyata yaptığı büyük katkılardır, sanatsal biçimi ve düşünsel özü halkın her zaman bir ilk heves tutkusuyla sevip arayacağı düzeye taşıyabilmeleridir. Zamanımızın en önde gelen edebiyatçılarından olan K'İŞOKHUE Alim de onların bu doğru ve sağlıklı yolundan gitmiştir. O, Adığe edebiyatını geliştirip ilerleten başlıca edebiyatçılarımızdandır.
K'İŞOKHUE'nin yazmaya başlaması ŞOCENTS'UK Ali'nin edebiyat çıtasını yükselttiği döneme rastlar. İkinci Dünya Savaşı'nın hemen öncesindeki on yıllık dönemdir. O yıllar, yazarımızın edebiyat ve sanat eğitimi aldığı yıllar oldu. Başka deyişle; o yıllarda sanatımızın en iyi ve yetkin örnekleriyle beslendi, onları özümledi, kendini ayakları üstünde yürümeye, edebiyat yoluna koyulmaya hazırladı ve donattı. K'İŞOKHUE'nin 1940 yılında, program doğrultusunda kaleme aldığı "Nasıp/ Mutluluk/Talih" adlı şiiri, O'nun seçtiği edebi çizginin ilk adımı ve örneği olarak değerlendirebilir.
K'İŞOKHUE Alim, Sovyet Adığe şiirini ŞOCENTS'UK Ali'den sonra özgün ve saygın bir yeni kulvara taşıdı. O, Adığe şiirine yeni pek çok şey katmayı başardı. Sanatsal kurguyu, düşüncenin akıcı ve etkili anlatımını halkın beğeneceği, haz alacağı düzeye çıkardı. Adığe Sovyet şiirinin genel Sovyet şiiri içinde özgün bir yer edinmesinde K'İŞOKHUE'nin büyük payı vardır. Ünlü Çuvaş halk şairi Huzangay Peder; "Kabardey şairinin şağdıy atı, çoktan Kafkas dağlarını aşıp arenaya girdi. Onun nal sesleri ülkemiz sınırlarının ötesinde, uzaklarda da duyuluyor. O Şağdıy K'İŞOKHUE'nin damgasını taşıyor." demiştir. Ünlü Rus şairi Vladimir Solovxin de; "K'İŞOKHUE Alim, yapıtları Rusça'ya çevrilip yayımlanan zamanımızın en büyük, en özgün şairlerindendir." demiştir. Son yıllarda Adığece ve Rusça olarak çeşitli gazete ve dergilerde O'nun yapıtlarına ilişkin ciddi ve olumlu eleştiriler yer almış ve edebiyat eleştirmenleri, O'nun kaleme aldığı ürünleri tahlil eden ve değerlendiren özgün kitaplar kaleme almışlardır. Bütün bu edebiyat eleştirmenleri ve edebiyat tarihçileri ağız birliği etmişçesine K'İŞOKHUE Alim'in zamanımızın en büyük, en usta şairlerinden, ulusal halk kültürünün en önde gelen çalışanlarından biri olduğunu ifade etmektedirler. Ünlü Rus şairi N.S. TİXONOV, O'nun için; "K'İŞOKHUE Alim bugünkü özgün Sovyet edebiyatında baş köşeyi tutanlardan biridir. O, her bakımından halkıyla iç içedir. Kendisini yetiştiren halkın dilinin gücünü, anlatım yeteneğini aydınlık duygu ve düşüncelerle bilenmiş özlü şiirlerinde açıkça sergiler. Özlü, tok anlamlı deyişler, umudun melodilerine ayak uyduran yüce amaçlar, keskin nükteler, şifreli anlatımlar, imgeler O'nun dizelerini süsler. O, karmaşık, dolambaçlı, frapan laf kalabalığı yerine net betimlemeleri yeğler. O'nun dizeleri birçok yönden işlenmiş, yetkinleştirilmiş, özlü ve özgün deyişlerdir. Kökeni olan halkın yaşamında yer alan unutulmaz büyük olaylar, kendi yaşadığı veya yaşamında tanık olduğu şeyler onun dizelerinde son derece inandırıcı ve etkili biçimde yer alır."
Yaşamı ve Edebi Çalışmaları:
K'İŞOKHUE Alim Pşımaxue oğlu, 22.07.1914 tarihinde Şecem ilçesi Şhalıkhue Adığe köyünde bir rençber ailesinin çocuğu olarak doğdu. O, annesi ve babası sayesinde Adığe halk öykülerindeki ve kahramanlık şarkılarındaki özgün dokuları; manevi, ahlaki değerleri, temiz duygu ve amaçları, aydınlık düşünceleri, yaklaşım biçim ve yöntemlerini çok küçük yaşlarda kavradı.
Cin gibi akıllı ve zeki bir çocuk olan Alim, ilk olarak 1923 yılında köydeki ilkokulda öğrenim hayatına başlar. 1928 yılında Baxhsan'daki Bölge Tarım Meslek Okuluna girer ve bu okulu büyük bir başarıyla bitirir. Sonra 1931 yılında Kuzey Osetya'nın başkenti Orjonikidze'deki Pedagoji Enstitüsü'ne girer ve 1935 yılında ciddi ve önemli bir öğrenim görmüş olarak Cumhuriyet'e geri döner. Aynı yıl önce öğretmen yetiştirilen kurslarda, daha sonra Pedagoji Fakültesi'nde Rus Dili ve Edebiyatı dersleri vermeye başlar. Akademik kariyer yapmaya heveslenen ve yüreklenen K'İŞOKHUE 1936 yılı sonbaharında Moskova'ya yüksek lisans eğitimine (Aspirantura) gider. Yüksek lisansını üstün başarıyla bitirdikten sonra tekrar ülkesine döner ve Kabardey – Balkar Bilimsel Araştırma Enstitüsü'nde müdür olarak görev alır. Bu görevini ikinci dünya savaşına kadar aralıksız sürdürür. K'İŞOKHUE bu yıllarda Adığe kültürüyle ilgili ciddi ve önemli çalışmalar yapar; Nart Destanları'nı sınıflandırır, düzenler ve önsözü ile açıklamalarını kendisinin kaleme aldığı "Nart Xhıbarxer/Nart Öyküleri" kitabını yayımlar. K'İŞOKHUE, sonradan çok daha geliştirilmiş ve genişletilmiş biçimiyle Adığece düzenlenip yayımlanmış olan Nart Destanları'nın hazırlanmasında da ilk görev alanlardır.
K'İŞOKHUE, edebiyat ve sanat yaşamına çok küçük yaşlarda, kendi anlatımına göre 1928-1930 yıllarında başladı. 1931 yılında yayımlanan Adığece okuma kitabında O'nun bir kaç şiiri yer almıştır. "Kharıwış'e/Yeni Güç" adıyla 1934 yılında yayımlanan Edebiyat-Sanat Alamağında bir çok şiiri yayımlanmıştı.
1941 yılında yaşadıkları, şairin belleğinden hiçbir zaman silinmedi. O yıl Lenin'in partisine girdi. "Bgılhapexm Dyej/Dağ Eteklerinde" adlı ilk kitabı o yıl yayımlandı.
K'İŞOKHUE Alim, aynı yıl bir yandan edebiyat-sanat, bir yandan da bilimsel araştırma çalışmalarına daha büyük bir azim ve kararlılıkla yönelmeye niyetlendi. Ne varki bu güzel amaç ve niyetler, faşist Alman ordularının saldırılarıyla son buldu. Şairimiz, savaşın ilk günlerinden başlayarak zaferle sonuçlanıncaya kadar, sevgili güzel vatanımızı düşan işgalinden korumak ve kurtarmak için herkese örnek olacak bir biçimde cephede savaştı. Savaşta gösterdiği yararlılık ve kahramanlıklar nedeniyle K'İŞOKHUE, hükümet tarafından birçok madalya ile ödüllendirildi. Ordudan göğsü madalya ve brövelerle dolu olarak Binbaşı rütbesiyle terhis oldu.
Savaştan sonra K'İŞOKHUE çeşitli görevlerde bulundu. 1945-1948 yıllarında Kabardey-Balkar Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanı olarak görev yaptı. 1948-1950 yıllarında Sovyetler Birliği Komünist Partisi Kabardey-Balkar Bölge Komitesi Sekreteri idi. Bu arada SSCB KP Merkez Komitesi nezdindeki Sosyal Bilimler Akademisi'ni bitirdi. Daha sonra Kabardey-Balkar ÖSS Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu Başkan Yardımcısı, Kabardey-Balkar Yazarlar Birliği Yönetim Kurulu Başkanı, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSR) Yazarlar Birliği Genel Sekreteri olarak görev yaptı. Daha sonra uzun yıllar; SSCB Yazarlar Birliği Genel Sekreteri, SSCB Edebiyat Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı olarak görev yaptı ve Moskova'da yaşadı. SSCB ve Kabardey-Balkar SSC Yüksek Sovyetlerine birkaç kez milletvekili seçildi. SSCB Yazarlar Birliği 2. ve 7. Genel Kurullarında da delege olarak görev aldı.
Gerek edebiyat sanatındaki büyüklüğü, gerek yapıtlarında işlediği konular ve bu konuları işleyişindeki ustalığı, gerekse sanatsal kişiliği ile K'İŞOKHUE son dönem Sovyet yazarlarının dorukları arasında yer almıştır. O, edebiyat yaşamında özgün içerikli, sanatsal düzeyi yüksek yüzlerce şiir, hatırı sayılır büyüklükte bir kaç poem/şiirsel öykü/destan, harika romanlar, dramalar, bir uzun öykü, denemeler ve başka bir çok yapıtlar kaleme almıştır. Yazarın yapıtlarında bir çoğu ilk sınıflardan itibaren 9. sınıflara okullarda dil ve edebiyat derslerinde okutulmaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır: "Nasıp/Mutluluk", "Lenin Ihagew Tyetşş/Lenin Yüksekte Duruyor", "Gumızağe/Tezcanlı", "Sık'uent Nexh Psınş'ew/Daha Tez Giderdim", "Wıwızınşem! Se Jızo'e/Sağlıcakla Diyorum Ben", "Zekhueşit/Bayrak", "Selet Selam/Asker Selamı", "Khyebjeç", "A Pşşıhaşham Bjjıha Pşağow/Güz Sisiydi O Akşam", "Mak'ue Ş'aler Awız Ğoguç'e/Vadi Yolundan Gidiyor Delikanlı", "Mel Guarte/Koyun Sürüsü" şiirleri; "Yelbezdıkhue", "Tisey", "Kolxoz Şığajem/ Kolhoz'un At Yarışında", "Ade/ Baba" adlı poemleri; "Xhuepseğue Nur/İmrenilen Işık", "Maze Nıkhue Şxhuant'e/Mavi Hilal" romanları ve birçok başka yazıları.
K'İŞOKHUE Alim'in yazılarının toplandığı ikinci yapıtı 1946 yılında "Şıwım Yi Ğogu / Süvarinin Yolu" adıyla Adığece olarak Nalçik'te yayımlandı. Bundan sonra da yazar Adığece ve Rusça olarak birçok kitap daha yayımladı.
"Txığe Khıxexaxer/Seçme Yazılar" adlı iki ciltlik bir kitabı Kabardey-Balkar Basımevinde Adığece olarak basıldı.
"Alhxho", "Ğoguane/Uzun Yol", "Bgı Khıguewa/Göçük Kaya" K'İŞOKHUE'nin kaleme aldığı dramalardan bazılarıdır. Ayrıca bir film senaryosu, önemli edebiyat-sanat eleştirileri de vardır.
Yazarın ustalığı ve becerileri özellikle son dönemlerde büyük bir gelişme gösterdi. Özellikle olgunluk dönemlerindeki bu yapıtlarıyla zamanımızın en ünlü yazarları arasında sağlam bir yer tuttu. Sosyalist üretim kahramını, SSCB devlet ödülü sahibi ünlü Rus yazarı M.N. Alexeyev; "K'İŞOKHUE Alim, Sovyet edebiyatında başı çeken en güçlü yazarlarımız arasında çoktan ve sağlam bir biçimde yer aldı." diyerek bunu dile getiriyor. K'İŞOKHUE'nin edebi kişiliğini çok iyi bilen büyük edebiyat eleştirmeni V.T. Goffensefer aynı konuda şöyle diyor: "Kabardey edebiyatının gelişmesinde K'İŞOKHUE Alim'in yazdığı şiirler önemli bir yer tutar. Onun ustalığı her yıl daha büyük bir measafe alıyor. O'nun işlediği konuların kapsamı durmadan genişliyor.
...K'İŞOKHUE'nin "Xhuepsğue Nur/İmrenilen Işık" adlı romanı, Kabardey edebiyatı bir yana Kuzey Kafkasya edebiyatında, hatta tüm Sovyet edebiyatı içinde bile bolşeviklerle şeriatçılar arasındaki mücadeleyi bütün boyutlarıyla geniş ve kapsamlı bir biçimde ustaca işleyen eşsiz bir başyapıttır." Esasen 1968 yılında "Khurşxer Jeyırkhım/Dağlar Uyumaz" adlı yapıtı için K'İŞOKHUE Alim'in RSFSC'nin M.GORKİY ödülüne layık görülmüş, yapıtlarının hemen hemen tüm Sovyet halklarının diline ve başka bazı dış ülkelerin diline çevrilip yayımlanmış olması bütün bunların en somut kanıtı ve göstergesi-dir.
K'İŞOKHUE'nin yapıtlarında hemen her konu işleniyor. Ama bunların içinde halkının ulusal tarihi ve yeni yaşam biçimi, dostluk ve halkların kardeşliğinin, barışın korunması için insanların içtenlikle çaba göstermeleri daha çok öne çıkıyor. Yeni düzenin getirdiği yaşam koşullarında yetişen insanların bilincinde yer eden temiz duygu ve düşünceler, umutlar, yaşama sevinçleri özellikle "Partır Di Paşev/Parti Önderliğinde", "Bıve Xuabe/ Kızgın Taş", "Ya Demepkh Zetawe/Onlar Omuz Omuza", "Batırıbjje/ Yiğit Kadehi", "Vağue Maxue/Uğurlu Yıldız" adlı şiir kitaplarında oldukça büyük bir derinlik ve ustalıkla işlenmiştir.
K'İŞOKHUE Alim, ulusun onuru ve gururu olan, onu yüreklendiren eşsiz bir yazar ve bir toplum adamıdır. O, yaşamı derinliğine kavrayan ve kucaklayan, olayların derinliklerine keskin gözlerle nüfuz edebilen, çok şeyi çabuk sezen ve anlayan, yüksek insanlık değerlerini özümsemiş, gerçeği, doğruluğu rehber edinmiş bir yazardır. Ünlü Rus şairi Mixail SVETLOV'un büyük bir vukuf ve isabetle teşhis ettiği gibi; K'İŞOKHUE kimseye benzemeyen, eşsiz ve özgün bir şairdir. O'nun yapıtlarını başkalarından ayıran ve özgünleştiren en önemli özellikler; herbirinin aklı uyandıran ve devindiren keskin düşünce parıltılarıyla bezenmiş, her konunun belirli amaç ve hedefler bilinçli olarak seçilip özenle işlenmiş olmasıdır... Yapıt-larında hiçbir şey abartılmamış ama gerektiği iyi bir biçimde anlatılmıştır. Okurları da O'nu hep bu özellikleriyle tanımıştır. Şairin şiirlerindeki ideolojik-sanatsal anlam hem çok büyüktür, hem de sosyalist gerçekçilik metodu temelinde kurgulanmış ve yükseltilmiştir. Yazılar hem ulusal hem de partisel, örgütseldir. Kabardey-Balkar halk ozanı, SSCB'nin ve RSFSC'nin devlet ödülleri sahibi Khaysın Kuliyev O'nun için şöyle de-miştir: "K'İŞOKHUE Alim, yaşamın özündeki eşsiz gizi, yapıtlarında bir ilk heves tutkusuyla zengin bir özle ve yetkin bir biçimde dile getiren bir şairdir. O çok sevdiği halkının onurunu ve gururunu hep yüceltmiştir. Kabardey halkının bilgeliğini, sevecenliğini, yiğitliğini, onun ruhundaki yüceliği, yaşam karşısındaki direngenliğini pek çok halk K'İŞOKHUE Alim sayesinde tanımış ve öğrenmiştir."
Sanatsal güç ve yeteneği sınırları aşan insanların gönüllerinde taht kuran ünlü yazar için buna benzer sayısız güzel söz söylenmiş, yazılmıştır. Kabardey-Balkar halk ozanı RSFSC'nin A.M. GORKİY devlet ödülü sahibi K'İŞOKHUE Alim'in 70. doğum yıldönümü 1984 yılı temmuz ayında görkemli törenlerle kutlandı. O'nun edebi çalışmalarına parti ve hükümet organları büyük değer verdiler. SSCB Yüksek Sovyeti Prezidyumu'nun kararı ile K'İŞOKHUE Alim Lenin ödülüne layık görüldü. Yazarımızın doğum yıldönümü, doğduğu Şhalıkhue köyünde, Nalçik'te, Moskova'da, hemen bütün okullarda ve işyerlerinde saygı ve coşkuyla kutlandı.
K'İŞOKHUE Alim Pşımaxue oğlu, edebi-sanatsal kişiliği oturmuş, sanat güç ve yeteneği gelişmiş ve pekişmiş bir şairdir. O Kabardey-Balkar halkının saygın ozanı yüce sanını hak ederek ve büyük bir onurla taşımaktadır. Büyük şair ve yazarımız, yaşadığı sürece okurlarını yeni yapıtlarla hep mutlu etmiştir. O Adığe edebiyatına sunduğu eşsiz örneklerle en büyük katkılara imza atan bir edebiyatçıdır. Bu büyük yapıtları ve hizmetleri O'nun adını daima yüceltecek ve ölümsüzleştirecektir.
[ Kabardeyce'den Çeviren: Fahri Huvaj ]
+'
'+Kaffed
