Mehmet Kanbek ve Şamil Dinç iki başarılı işadamı. Üniversite döneminde dernek vasıtasıyla başlayan arkadaşlık ortaklığa dönüşmüş. Mehmet Kanbek Besleney, Kenbek sülalesinden, Eskişehir Çukurhisar Köyü'nde doğmuş. 1984'te ODTÜ İşletme Bölümü'nden mezun olmuş, dokuz yıl bankacılık yapmış. Şamil Dinç ise Khabardey, Sasık sülalesinden, Uzunyayla Kırkpınar Köyü'nde doğmuş. Ankara Üniversitesi Rus Filolojisi mezunu. İki buçuk yıl devlet memurluğunda bulunduktan sonra ticarete atılmış. 1990'da ilk kez festival için Kafkasya'ya gitmiş. 1993 yılında Mehmet Kanbek, İmdat Kip ve Mahmut Özden ile beraber Barina Uluslararası Ltd. şirketini kurmuşlar.
+''+Bu dört ortağın dernek vasıtasıyla birbirleriyle tanışmaları, maddi menfaatlerden çok Çerkeslik temeline dayanıyor anladığımız kadarıyla... Biz de Ankara şubemizde bir düğün sırasında tanıştığımız Mehmet Kanbek ve Şamil Dinç ile Kafkasya'daki yatırım olanakları üzerine bir söyleşi yaptık.
Kafkasya ile ekonomik ilişkileriniz ne zaman başladı ve ne şekilde gelişti?
Kafkasya ile ilişkilerimiz 1994'te başladı. İlk olarak Nalçik Üniversitesi'yle ortaklıkta bulunarak ekmek fırını açtık. Ancak bu bölgede iş alanı daraldığı için kapatıldı. Daha sonra Krasnodar ve Moskova'da aynı işletmeleri açtık. Onlar şu anda devam etmekte. Aynı zamanda ithalat-ihracat işleri de yapaktayız.
Nalçik Üniversitesi ile nasıl ortak oldunuz?
Zaten şirketi kurmadan önce bu üniversiteden bazı yetkililerle dernekler vasıtası ile Türkiye'de tanışmıştık. Bu işbirliği güven, önceki ilişkiler, prensipler kısacası Çerkeslikle sağlandı.
Peki niçin Kafkasya?
Ana neden tabi ki Kafkasyalı olmamız ve orada bulunma isteğimizdi. SSCB'nin dağılmasından sonra ticaret yapmaya uygun koşullar oluştu. Biz de bu isteğimizin maddi temellerini oluşturduk. Zaten Kafkasya'ya yerleşmek gibi bir düşüncemiz de vardı.
Ne tür kolaylıklar ya da zorluklarla karşılaştınız?
Özellikle Kafkasya'da barınabilmek, Moskova'ya göre daha kolaydı. Ancak bunun yanında çok zorlukla karşılaştık. Khabardey Devleti'ndeki bürokrasi işleri işimizi güçleştirdi. Yönetimdekiler tarafından yabancı gibi görüldük.
Peki bu bürokrasi işlemleri sadece dışarıdan gelen yatırımcılar için mi geçerli?
Hayır aslında herkes için geçerli. En önemlisi işlemlerde çok zaman kaybı var, her yerde rüşvet vermek zorunda kalabiliyorsunuz. Devlet kurumlarıyla olan her işte bir takım engeller çıkıyor.
Rusya şu an ekonomik krizde genel olarak Rusya, dar anlamda Kafkasya'da şu anki ekonomik durum nasıl?
Kriz öncesinde IMF politikaları doğrultusunda dolar kurunun bastırılmasıyla ithalata çok uygun koşullar vardı. Bu nedenle ciddi biçimde ülkeye yabancı mal giriyordu. Ülke içinde de üretimin sağlıklı olmaması bu ticarete ivme veriyordu. Ticaret yapanlar için çok uygun ortam vardı.
Kriz sonrasında bu dengeler tamamen kayboldu. Devalüasyon ithal malların fiyatını artırdı. Yerli piyasa ve kalitesiz mallara yönelim başladı ve ithal malların satışları çok düştü. Bu krizden Rusya kadar Kafkasya'da etkilendi. Şu dönemde harcanabilir gelirin düşük olması ticareti engelleyen en önemli etken kısa vadede de üretim problemine çözüm getirilemeyeceğini düşündüğümüzden, daha üst fiyat seviyelerinde bu denge oluşana kadar dış ticaretin yavaş gelişeceği kanısındayım.
Kafkasya'da yaşayanların şu anki ekonomik durumu nasıl? İşten çıkarılanlar oldu mu? Dönenler için ne tür dezavantajlar var?
Devletten işçi çıkarılmadı. Dolar kuru düştü, rublenin satın alma gücü etkilendi. Ancak yine de menfi yönden kriz dönüşü engelleyecek ağırlıkta değil. Dönüş için insanların sermayelerini de götürüp yatırım yapmaları, hem onlar için hem de Kafkasya için faydalı olur.
Türkiye'den çalışmak için hiç kimseyi götürdünüz mü?
Evet, Türkiye'den Kafkasya kökenli 6 genç Moskova'da, Krasnodar'da 3 ve Nalçik'te 2 kişi olmak üzere 11 Türkiyeli Çerkes şu anda orada. Ayrıca oraya yerleşen ve bizle ticaret ilişkisi olan 20 kişi daha var.
Ekonomik ilişki sağlanırsa dönüş gerçekleşebilir mi?
Dönüş sadece ekonomiye bağlı değil, hızlandırıcı bir faktör olabilir. Bunun dışında Türkiye ve Kafkasya'nın bu yöndeki politikaları önemli. İnsanların orada yaşaması için en başta kimlik bilinci gerekli.
Kafkasya'da tarım sektörü ne durumda?
Toprak verimli, çiftçilik yapanlar için çok uygun bir ortam var. Devletten toprak kiralanıyor. Türkiye'de çiftçilik yapanların oraya dönmesini tavsiye ederim.
Mafya sorunu çözümlendi mi?
Mafya sorunu artık çözümlendi. İlk geçiş dönemindeki olaylar artık kalmadı. Şu anda Adığeler için böyle bir problem söz konusu değil. Ancak diğer topluluklar için yaşama koşulları zor.
Yatırımcılara tavsiyeleriniz nelerdir?
Yatırım prensipleri bellidir. Bölgenin özelliklerine uygun yatırım yapılmalıdır. Detaya inersek tarımsal ürünler, hayvancılık, ağaç-orman ürünleri, gıda sektörleri yatırımcılar için uygun. Tabii yatırım olanaklarının bunlarla sınırlı olduğu da söylenemez.
Çalışmayan çok büyük devlet fabrikaları var. 20-25 bin kişilik fabrikalar mevcut fakat üretimde değil. Sermayesi olan yatırımcılar buraları işletmeye açabilirler.
Kafkasya'da Çerkes olmayan yatırımcılar da var mı?
Pek sık değil, ancak bildiğim kadarıyla İtalyanların Dağıstan'da deri üzerine yatırımları var. Kafkasya'da yabancılar için uygun bir ortam yok. Kafkasya Rusya'nın Doğusu gibidir. Yabancılar yatırım yapamazlar. Şu anda Türkiyeliler dışında Suriyeli ve az da olsa Ürdünlü yatırımcılar mevcut. Kısacası Kafkasya'ya yalnızca Çerkesler yatırım yapabilir.
İlişkileriniz Moskova, Nalçik ve Adığey yöresinde daha yaygın. Bu kesimlerdeki bürokrasi işlemlerinin bir karşılaştırmasını yapar mısınız?
Moskova ile iyi durumda ancak Çerkes olduğumuzdan dolayı bazı zorluklar çıkarılıyor. Khabardey'e ciddi yatırımlar var. Dışarıdan gelen insanlarımızın vergi oranları da yüksek. Ancak ödenen vergiler halka ulaşmıyor. Para devletten çalınıyor. İşe girmek için dahi rüşvet veriliyor. Devlet çalışanları "burası zarar etsin, ben satın alayım" mantığında. Adığey bölgesinde devlet politikaları daha iyi, diasporalılara daha sıcak bakılmasından dolayı bürokrasi ve vize işlemleri Maykop'ta daha kolay işliyor. Bürokrasi Kafkasya'da tamamen Çerkeslerde, devlet onların elinde, Ruslar burada bir sorun çıkaramazlar.
Bildiğiniz gibi Kafkasyalı işadamları tarafından KAFİAD kuruldu. Bu kurum hakkındaki düşünceleriniz nelerdir?
Kafkasyalı iş adamları kesinlikle bir araya gelmeliler ama bunun yanı sıra verimlilik de sağlanmalı. Şu dönemde iyi bir verim alındığı söylenemez. Nedeni bence insanların birbirlerine güvenerek projeler üretmemesinden kaynaklanıyor. Herkes farklı projeler öneriyor, kendini ön plana çıkarıyor. Biz de bu kuruma üyeyiz. Kafkasya'da da çok yakım olmamakla beraber Nalçik Business Clup adlı bir dernekle işbirliği içerisindeyiz.
İleriye yönelik planlarınız nelerdir?
Ticarette bir takım özel koşullara bağlı olarak ucuz mal girebildiğinden dolayı karlı gözüküyor. Ama asıl hedefimiz kalıcı yatırımlar yapmak. Bu yatırımların Krosnadar dahil Kafkasya'nın her yerinde olması mümkün.
Bu söyleşi için teşekkür ediyor, yatırımlarınızda başarılar diliyoruz.
[Söyleşi: Alper Mangır]
+''+Mehmet Kanbek
