Övünülecek düzeyde olmasa da son birkaç yılda ve özellikle içinde bulunduğumuz yılda hizmet sektöründe ve bununla birlikte Adığey ekonomisinde gözle görülür bir gelişmenin olduğu saptanmıştır.
+''+Başarı sansı iklim koşullarına büyük ölçüde bağımlı olan tarım sektöründe sağlanan başarılar bile tek başına ekonominin düzelme yoluna girdiğinin işareti sayılabilir. Birçok işyerinde çalışanlara ücretleri zamanında ödenebilir hale gelmiştir. Emeklilere de aylıkları günü geçirilmeden ödenebilmektedir. Bunlar işyerlerinde sağlanan gelişmeler sayesinde mümkün olmaktadır.
Elde edilen sonuçlara göre çeşitli sektörlerin gelişmelerinde farklılıklar görülmektedir. Örneği, büyük sanayi işletme işletmelerinde belirli bir gelişme içerisinde oldukları gözlemlenmektedir. Bu gün Adığey'de bu tür iki bin işyeri vardır ve 13 bin kişiyi çalıştırmaktadır. Küçük işletmelerin yarıdan fazlası ticaret ve gıda sektöründe faaliyet göstermektedir. Kayıt dışı olarak bu sektörde 20 bin kişinin daha çalıştığını belirtmek gerekmektedir. Yani Adiğey'in ekonomisine çalışanların yüzde 25'i küçük işletmelerde iş yapmaktadırlar.
Büyük ve orta ölçekli işletmelerin sadece bu yıl belirli bir gelişme göstermiş olmalarına rağmen küçük işletmeler son beş yıldır ilerleme içerisindedir. Bunun sebebi de küçük işletmelerin Pazar ilişkilerine daha çabuk uyum sağlayabilmeleri, kolay yönetebilmeleri, ürünlerini çabucak değiştirme imkanına sahip olmaları ve ihtiyaç duyulan yeni ürünleri daha az para ve daha az zamanda üretebilmeleridir. Bu yüzden her yıl üretimlerini artırabilmektedirler. Örneğin 1996 yılında küçük işletmelerin üretimini 100 oranında alırsak, bu oran içinde bulunduğumuz yılda 210'a ulaşmıştır.
Orman ürünlerini işleme sektöründeki küçük işletmelerde son zamanlarda hissedilir gelişmeler göstermişlerdir. Onlar 1998 yılında 97 yılının iki katı üretime ulaşmışlardır. Küçük inşaat işletmeleri içinde aynı gelişme söz konusudur. Onların 1995 yılında 13.3 oranında olan üretimleri bu yılın ilk yarısında 35.7 oranına çıkmıştır.
Bir hususa dikkati çekmek gerekmektedir. Ücretlerin zamanında ödenebilmesi ve sosyal hizmetlerin düzgün yürütülebilmesi bütçe gelirlerinin düzgün bir şekilde karşılanabilmesine bağlıdır. İşletmelerin ödedikleri payların bütçede önemli bir yere sahip olduğu herkesçe bilinmektedir. Günümüzde küçük işletmeler Adığey'in bütçesinde önemli bir yere sahip olmuşlardır. Örneğin 1998 yılında bu işletmeler bütçeye 52 milyon ruble ( 2 milyon dolar ) katkıda bulunmuşlardır. Bu sektör son beş yılda artan oranlarda bütçeye katkı sağlamaktadır. İçinde bulunduğumuz yılın ilk yarısında da bütçeye 50 milyon ruble katkı yapmışlardır. Yıl sonu itibariyle ne olacağını bilmek mümkün değilse de şimdiden planlamasının % 95 ini gerçekleştirmiş olmaları yıl sonunda hedeflenin üstüne çıkardıklarını göstermektedir. Küçük işletmelerin vergilerini ödemelerine dair son yılda çıkarılan Cumhuriyet yasasında bu gelişmede önemli payı vardır.
Cumhuriyetin her yerinde aynı miktarda küçük işletmeler olduğunu ve aynı başarıyı gösterdiklerini söyleyemeyiz. Yılın ilk yarısı itibariyle Cumhuriyet genelinde 2221 küçük işletme bulunmakta olup bunların 1204'ü Maykop'tadır. İkinci olarak 432 ile Tohtomukoy rayonu, 204 ile Maykop rayonu gelmektedir. Şovcen rayonu ise 18 küçük işletmeyle son sırada yer almaktadır.
Bu sayılara bağlı olarak Maykop'taki küçük işletmeleri yılın ilk yarısındaki 101 milyon 52 bin rublelik üretimle birinci sırada Tohtomukoy rayonundakiler 35 milyon 414 bin rublelik üretimle ikinci sırada, Tevcoj rayonundaki 192 küçük işletmede 30 milyon 414 bin rublelik üretimle üçüncü sırada yer almışlardır.
Sanayi sektöründeki küçük işletmelerin gelişmelerini de sayılarla göstermek gerekirse yılın ilk altı ayı itibariyle büyük ve orta ölçekli sanayi işletmeleri üretimlerini artırmada planda öngörüleni 193.3 oranında sağlamış, küçük işletmeler ise 2.1 katına ulaşmıştır.
Peki işletmeler bazında Adığe Cumhuriyeti'nin durumu Kuzey Kafkasya genelinde ne durumdadır? Bunu çeşitli yönlerden ele alarak göstermek mümkündür. Üretim bazında ele alalım. Bu alanda komşu eyaletler ile büyük Cumhuriyetlerin seviyesine ulaşmamız tabi ki mümkün değildir. Buna rağmen işletmelerimiz 1998 yılında 274.1 milyon ruble miktarında üretim yaparak Kuzey Kafkasya'da altıncı sırada yer almışlardır.
Kısaca özetleyecek olursak işler tam bir memnuniyet verici düzeye ulaşmamışsa da küçük işletmeler sürekli bir gelişme göstermekte ve bütçeye de olumlu katkılar sağlamaktadırlar. Pazar ilişkilerinde onların yer edinmelerinin daha kolay olduğu göz önüne alınırsa küçük işletmelere gelecekte daha fazla umut bağlamak gerekmektedir.
5 Ekim 1999
+''+Nurbiy Sohute
