133 yıl önce Anayurdundan sürgün edilen Çerkeslerin tarihsel haklarının tanınması yolunda Kafkasya'da başarılı çalışmalar yapılıyor. Adığey Cumhuriyeti Meclisi Xase'nin geçtiğimiz yıl Kafkas-Rus Savaşları'nı soykırım olarak tanımasından sonra sürgün edilen Çerkeslerin torunlarının Anayurda Dönüş Hakkı gündeme gelmişti. Adığey Meclisi Xase, bu konuda da örnek bir davranış göstererek Anayurda Dönüş Yapanlar Hakkında tarihi önemde bir yasayı kabul etti.
+''+29 Mayıs 1997 günü kabul edilen bu yasa, bir yanda Kafkas Savaşları sırasında anayurdundan ayrılmak zorunda kalanların torunlarına Adığey Cumhuriyeti topraklarına dönme hakkını resmen tanırken, anayurda dönenlere belirli süre vergi muafiyeti tanınması gibi çeşitli özel haklar da tanıyor. Bu yasa ile Anayurda Dönenlere Yardım Vakfı kurulması ve yardım faaliyetleri için Adığey bütçesinden özel bir ödenek ayrılması öngörülüyor. Sovyetler Birliği sonrası dönemde geçiş sürecinin ağır ekonomik yükünü taşımasına karşın Adığey Cumhuriyeti'nin bu yasayı kabul etmesi büyük bir fedakarlık örneğidir. Anayurda Dönüş Yapanlar Hakkında Kanun'un hazırlanması ve kabul edilmesinde emeği geçen herkesi kutluyor, Türkiye'de yaşayan hemşehrilerimiz adına şükranlarımızı sunuyoruz.
Anayurda Dönüş Yapanlar Hakkında Kanun
Adığe Cumhuriyeti Devlet Meclisi (Xase) tarafından 29 Mayıs 1997 tarihinde kabul edilmiştir
Bu kanun, Adığey Cumhuriyeti (AC) Anayasası'nın 10. Maddesi gereğince hazırlanmıştır; eskiden yurttaşlarımız olup anayurtlarına dönüş yapanların (repatrıyantların) yasal haklarını, dönen (repatriyant) statüsü kazanma şekil ve koşullarını, bu statü ile sahip olacakları hak ve sorumlulukları belirlemektedir.
Madde 1. Bu yasanın düzenlediği başlıca hususlar şunlardır:
1. Bu kanunla tanınan haklar, Rusya Federasyonu (RF) kanunlarıyla, RF'nun imzaladığı uluslararası anlaşmalarla, RF topraklarında geçerli olan uluslararası hukuk kuralları ile dönenlere tanınan haklardan daha az olamaz.
2. Bu kanun, başka ülkelerden AC ve RF topraklarına, yasalara uygun olarak gelmiş olanların hak ve çıkarlarına aykırı hükümler içermez.
Madde 2. Dönenler (repatriyantlar)
Bu yasaya göre anayurda dönmüş sayılanlar; başka ülkelerde yaşayan Adığelerden, onların torunlarından, dış ülkelerde doğmuş veya onlardan türemiş olanlardan veya ulusal kökenine bakılmaksızın Kafkas Savaşları sırasında tarihsel toprakları olan Adığeyden (Çerkesya'dan) ayrılmak zorunda kalmış olanlardan doğmuş olup bu yasaya göre Adığey Cumhuriyeti'ne dönüş yapma hakkı kazanmış olanlardır.
Madde 3. Dönenlerin hakları
1. AC topraklarına dönüş yapmış olanlar, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Bildirgesi'nde, diğer uluslararası sözleşmelerde, aynı şekilde RF ve AC hukuksal metinlerinde tanınan hak ve özgürlüklerin tümünü diledikleri gibi kullanma hakkına sahiptirler.
2. Dönenler, aşağıda belirtilen haklara da sahiptir:
a) Anadillerini, kültürlerini, gelenek ve göreneklerini koruma hakları,
b) Adığece soyadlarını, adlarını, baba adlarını kullanma hakları,
c) Anadilinde okuma, öğrenim görme hakları,
d) AC'nin kültür yaşamında yer alma hakları,
e) Eğitim görme hakları,
f) Daha önce yaşadığı ülkelerde edindiği meslekte çalışma hakları, bu konuda aldıkları eğitimin, RF ve AC yasalarına göre federasyon ve yerel cumhuriyet standartlarına uygunluğunu gösteren belgeler düzenlenmelidir. g) AC'nden serbest çıkış hakları,
h) AC topraklarında özgürce dolaşma, diledikleri yerde yerleşme hakları (bu hak, AC yasaları ile devlet güvenliği, kamu düzeni, sağlık, manevi değerler ve başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla sınırlandırılabilir. Buna ilişkin düzenlemeler, dünyaca kabul edilen kişi hak ve özgürlükleri temel alınmak ve RF Anayasası ve yasaları buna göre değerlendirilmek suretiyle yapılır.)
i) AC sınırları içinde, AC yurttaşları gibi AC, devlet organları tarafından korunma hakları,
j) RF vatandaşlığını elde edebilmeleri konusunda yardımcı olmaları için AC devlet organlarına başvurma hakları,
k) Yurttaşlık yasası uyarınca AC topraklarında taşınır veya taşınmaz mal edinme hakları.
3. Bu yasaya uygun olarak AC' nde sürekli yaşayan dönenler, RF ve AC yasalarına göre aşağıda belirtilen haklara da sahiptir:
a) AC yasalarındaki düzenlemelere uygun olarak barışçıl toplantılar düzenleme hakkı,
b) Meslek birlikleri veya başka örgütlere veya derneklere (partilerle diğer siyasi örgütler dışında) özgürce üye olma, RF Ve AC yasaları çerçevesinde bu örgütlerin çalışmalarına katılma hakkı,
c) RF Ve AC yasalarına göre sağlıklarının korunması, tıbbi yardım görme, gerek duyacakları sosyal hak ve olanaklar edinme, eğitim ve dinlenme hakları.
Madde 4. Dönenlerin sorumlulukları
Dönenler RF ve AC yasalarına uymakla, RF ve AC topraklarında yaşayan çeşitli halkların geleneklerine ve ilişkilerine saygı göstermekle yükümlüdürler.
Madde 5. "Dönen" statüsünün elde edilmesine ilişkin işlemler
1. "Dönen" statüsü kazanmak için yapılacak işlemler:
a) Başvuru ve kayıt işlemleri
b) Bu işlemler, ayrıntılara girilmeden hızla gerçekleştirilmelidir.
2. Dilekçelerin verileceği makam, dönen statüsü kazanmak için yapılacak işlemler ve gerekli belgeler, AC Cumhurbaşkanı nezdindeki Vatandaşlık Komisyonu tarafından belirlenir.
3. Dilekçe ve başvuru hakkı, sağlığı yerinde olanlara aittir.
4. Bu yasaya göre dönen statüsüne hak kazanan kişiye, AC Vatandaşlık Komisyonu tarafından belirlenecek esaslara göre dönen (repatriant) statüsü kazandığını gösteren bir belge verilir.
5. Bu yasaya göre dönen statüsü kazanmış kişilerin aile bireylerine de (eş ve 18 yaşını bitirmemiş çocuklarına) aynı haklar tanınır. Ancak onların bu statüyü başkalarına geçirme hakkı yoktur.
Madde 6. Kayıt ve başvuru işlemleri ve dönen statüsünün elde edilmesi
1. Bu yasanın 2. Maddesinde belirtilen dönen statüsü koşullarını taşıyan kişi, kayıt işlemleriyle birlikte AC Cumhurbaşkanı'na hitaben aşağıdaki belgeleri sunmalıdır:
a) Dönen statüsü verilmesi isteğine ilişkin dilekçe
b) Kimlik belgesi (nüfus cüzdanı veya aile nüfus kayıt örneği)
c) Pasaport örneği
d) Yaşadığı ülkenin Adığe derneği ulusal kültürel organı veya o ülkeden dönen iki kişi veya üç RF vatandaşı tarafından verilen, dönüş yapacak adayın Adığe olduğunu veya Kafkas Savaşları sırasında Adığey (Çerkesya) topraklarından göç ettirilmiş bir aileden gelmiş olduğunu gösteren belge.
2. Bütün belgeler Rusça veya Adığece yazılmış olmalıdır. Bir başka dilde yazılmış belgelere, noter onaylı Rusça veya Adığece çevirileri eklenmelidir.
3. Bu şekilde hazırlanmış belgeler, AC Vatandaşlık Komisyonu'na ulaştırılır. AC Vatandaşlık Komisyonu, belgeleri aldığı günden itibaren bir ay içinde gerekli kararı alır.
4. Vatandaşlık Komisyonu herhangi bir şekilde karar alamadığı takdirde, dönen statüsü talep eden kişinin yargı yoluna başvurma hakkı vardır.
Madde 7. Dönen statüsünün ayrıcalıklı olarak kısa yoldan elde edilmesi
1. Dönen statüsü kazanmış kişilerin yakın akrabaları (annesi, babası, 18 yaşını doldurmuş çocukları, kız ve erkek kardeşleri, nineleri, dedeleri, torunları) ayrıcalıklı olarak kısa yoldan bu statüyü elde edebilirler.
2. Ayrıcalıklı olarak kısa yoldan dönen statüsü kazanabilmek için AC Cumhurbaşkanına hitaben aşağıdaki belgelerin sunulması gerekmektedir.
a) Dönen statüsü istemine ilişkin belge
b) Daha önce dönen statüsü kazanmış kişi ile yakınlığını gösteren belge örneği (aile nüfus kayıt örneği)
c) Dönen statüsü verilmiş olan kişiye ait dönen belgesinin örneği
d) Pasaport örneği
3. Bütün belgeler Rusça veya Adığece yazılmış olmalıdır.
4. Bir başka dilde yazılmış belgelere noter onaylı Rusça veya Adığece çevirileri eklenmelidir.
5. Belirlenen usullere göre düzenlenen belgeler, Vatandaşlık Komisyonu'na ulaştırılır. Vatandaşlık Komisyonu belgeleri aldığı günden itibaren bir hafta içinde kararını verir.
6. Aynı şekilde, bu yasanın 2. Maddesinde belirtilen koşulları taşımakta olup, savaş, ulusal veya başka anlaşmazlıklar gibi yaşamı, sağlığı, politik, sosyal ve sair hak ve özgürlükleri tehlikeye sokabilecek durumların bulunduğu ülkelerde yaşamakta olanlar, mensup olduğu halk, etnik köken, din, dil ve benzeri başka nitelikleri nedeniyle takibata uğrayanlar, ayrıcalıklı olarak kısa yoldan dönen statüsü elde etme hakkına sahiptir.
7. Bunun için bu durumdakiler, bu yasanın 2. Maddesine göre kendilerine dönen statüsü verilmesine ilişkin dilekçelerini AC Cumhurbaşkanı'na ulaştırırlar.
8. Vatandaşlık Komisyonu, dilekçede belirtilen hususları inceler ve dilekçeyi aldığı tarihten itibaren iki hafta içinde kararını verir.
Madde 8. Dönen statüsü kazanan kişinin Rusya Federasyonu vatandaşlığı elde etmesi
1. AC'nde dönen statüsüne sahip kişilerin RF vatandaşlığı kazanabilmeleri için gerekli hukuksal yardım AC tarafından sağlanır. Bu hukuksal yardımın yapılma şekli AC Cumhurbaşkanı tarafından belirlenir.
2. AC'nde dönen statüsüne sahip kişi, bu statüyü kazandığı tarihten itibaren en az bir yıl sonra RF vatandaşlığını istediğine dair dilekçesini, RF vatandaşlık mevzuaatında öngörülen belgelerle birlikte AC Cumhurbaşkanı'na iletir. AC Cumhurbaşkanı'na hitaben yazılacak dilekçeye dönen belgesi örneği de eklenir.
3. RF vatandaşlık mevzuatında öngörülen belgelerle birlikte dönen tarafından kendisine ulaştırılan RF vatandaşlığı verilmesine ilişkin dilekçe ve belgeler, AC Cumhurbaşkanı tarafından, bu kanunda öngörüldüğü üzere AC'nde dönen statüsüne sahip kişinin RF vatandaşlığını elde edebilmesi için RF Cumhurbaşkanı'na ulaştırılır.
4. RF vatandaşlığı elde eden kişiye, bu yasaya göre dönen statüsü ile tanınmış bulunan haklar, onlar için belirlenen özel süreler dolmadıkça kaldırılmaz.
Madde 9. Dönenlerin Adığey Cumhuriyeti vatandaşlığı kazanması
1. Bu yasaya göre dönen statüsü ve RF vatandaşlık mevzuatına göre RF vatandaşlığı kazanmış kişiler, kısa yoldan AC vatandaşlığı elde etme hakkına sahiptirler.
2. Bunun için, bu maddenin birinci bendinde sözü edilen kişiler AC Cumhurbaşkanı'na aşağıdaki belgeleri sunarlar:
a) AC vatandaşlığını istediğine dair dilekçe
b) Kimlik belgesi örneği (nüfus cüzdanı veya aile nüfus kayıt örneği)
c) RF vatandaşlığını elde ettiğini gösteren belge örneği
d) Dönen statüsünü elde ettiğini gösteren belge örneği
Madde 10. Dönenlerin Adığey Cumhutiyei topraklarındaki malvarlıklarının hukuksal durumu
1. AC'nde dönenlerin de vatandaşların da özel mülkleri aynı şekilde korunur.
2. AC'nde mevzuata göre özel mülkiyet konusu olabilen her şey dönenler tarafından da özel mülk olarak edinilebilir. AC sınırları içinde özel mülkiyet olarak sahip oldukları veya kullanabilecekleri mülk, dönenler için miktar olarak sınırlanamaz.
3. AC'nde devlet mallarının özelleştirilmesi çalışmalarına da, dönenlerin de vatandaşlar gibi katılma hakları vardır.
4. AC topraklarında dönenlerin, sahip oldukları özel mülkleri değerlendirmek suretiyle elde ettikleri varlıklarını, RF mevzuatına uygun olarak RF toprakları dışına çıkarma hakları vardır.
Madde 11. Dönenlere özel mülkiyetleri ile ilgili olarak tanınan muafiyet hakları
1. Dönen statüsü kazanılmasından itibaren beş yıllık süre içinde AC topraklarında dönenler tarafından kullanılan özel mülkiyete AC'ne ait vergiler uygulanmaz.
2. AC yasaları ile dönenlerin malvarlıklarına ilişkin başka haklar da tanınabilir.
Madde 12. Dönenlerin özel mülkiyetinin korunması
Bu yasa dönenlerin özel mülklerinin AC topraklarında aşağıda belirtildiği şekilde korunmasını öngörür:
1. Millileştirme ve kamulaştırma yapılmama hakkı.
2. Dönenlerin malvarlıksal haklarını kısıtlayıcı yasal düzenleme yapılmama hakkı.
3. Dönenlerin yasal haklarının, AC devlet organları ve bu organların mensupları tarafından yerine getirilen görevlerle de ihlal edilmeme hakkı.
Madde 13. Millileştirme ve kamulaştırma yapılmama hakkı
Dönenlerin AC'nde sahip oldukları özel mülkleri, vatandaşlık mevzuatı hükümleri dışında, millileştirilemez, kamulaştırılamaz.
Madde 14. Dönenlerin malvarlıksal haklarının kısıtlayıcı yasal düzenlemelerden korunması
1. Bu yasanın yürürlüğe girmesinden sonra AC'nde kabul edilen yeni yasalarla, dönenlerin AC topraklarında sahip oldukları özel mülklerin hukuksal durumlarının daha kötü bir duruma getirilmesi ve bu durumun mahkeme kararıyla tesbit edilmesi halinde, yeni yasanın dönenlerin malvarlıksal haklarını kısıtlayan hükümleri, yürürlük tarihi itibariyle uygulanmaz.
2. Bu maddede öngörülen hususlar, kamu güvenliğinin, kamu düzeninin, genel ahlakın, insan sağlığının ve yaşamın, çevrenin, AC'nde yaşayan halkların kültürel ve tarihsel zenginliklerinin korunması, tüketici ve vergi yükümlülerinin haklarının korunması konularında geçerli değildir.
Madde 15. Adığey Cumhuriyeti devlet organlarının ve mensuplarının, dönenlerin haklarını ihlal etmemelri konusunda yapılması gereken işlemler
1. Dönenler, AC'nde devlet organları ve mensupları tarafından yerine getirilen görevler nedeniyle kendilerine verilen zararları tazmin ettirme hakkına sahiptirler.
2. Uğranılan zararlar, AC yargı organlarının kararlarına göre tazmin edilir.
Madde 16. Devletin dönenlere yardım politikası
1. AC dönenlere hukuksal, ayni ve başka şekillerde yardımda bulunur.
2. Bunun için AC Devlet Meclisi - Xase, AC'nde dönenlere yapılacak başlıca yardımları gösteren uzun vadeli devlet programını kabul eder.
3. Devlet programında öngörülen başlıca yardımlar, dönenlere yapılacak yardımlara ilişkin yıllık programlar hazırlanırken dikkate alınır. Bunlar her yıl en geç 1 Mart tarihine kadar AC Cumhurbaşkanı tarafından bir kararname ile onaylanır.
4. Dönenlere yapılacak yardımlara ilişkin uzun vadeli devlet programları ile bunlara göre hazırlanan yıllık yardım programları çerçevesinde AC Bakanlar Kurulu'na, AC il ve ilçe yönetim başkanlarına verilen görev ve yetkiler şunlardır:
a) Dönenlere iş bulmak, onlara yeni meslekler edindirmek veya meslek değiştirmelerini sağlamak,
b) Dönenlerin kendi olanaklarıyla veya AC devlet bütçesinden ayrılacak yardımlarla yaşayacakları evleri yapmaları için arsalar tahsis etmek,
c) Dönenlere geçici veya süresiz oturabilecekleri konutlar tahsis etmek,
d) Dönenlerin sosyal yardım ve sağlık gereksinimlerini karşılamak,
e) Yaşadıkları ülkelerde gördükleri eğitim ve edindikleri meslekleri belgeleyen diploma, sertifika ve benzeri belgeleri kabul etmek,
f) Eğitim için gerekli olanakları sağlamak,
g) Adığece ve Rusça öğrenebilmeleri için AC'nin olanakları ile kurs merkezleri açmak.
5. Dönenlere yardım edilmesini öngören devlet programının uygulanabilmesi için gerekli ödenek, AC bütçesinde ayrı bir madde halinde gösterilir.
6. AC devlet organlarındaki görevliler, dönenlere yardım edilmesini öngören devlet programının uygulanmasında görevlerini yapmadıkları takdirde, RF ve AC mevzuatına göre sorunlu tutulurlar.
Madde 17. Dönenlere Yardım Vakfı
1. Dönenlere yardım programının uygulanması için gerekli olanakları sağlamak ve değerlendirmek üzere AC'nde Dönenlere Yardım Vakfı (Vakıf) kurulur.
2. Vakıf, RF ve AC mevzuatlarına göre kurulur ve işletilir. Vakfın en önemli görevi, devletin dönenlere yardım programının uygulanmasına yardımcı olmak, aynı şekilde AC'de dönenlere mümkün olan her türlü yardımda bulunmaktır.
3. Vakıf özel ve tüzel kişilerce konulacak paylar temel alınarak kurulur. Vakıf, malvarlığını tüzüğüne göre değerlendirir. Vakıf, amaçlarını gerçekleştirebilmek için işletmeler açmaya, açılmış işletmelere katılmaya yetkilidir.
4. Vakfın başkan ve organlarının nasıl oluşturulacağı, kurucular tarafından kabul edilen tüzükte gösterilir.
Madde 18. Dönen statüsünün sona ermesi
1. Dönen statüsünü sona erdiren haller:
a) Kişinin artık bu statüyü istememesi
b) Kişinin ölmesi
c) Dönen statüsündeki kişinin AC vatandaşlığını kazanmasından itibaren beş yıl geçmiş olması
2. Vatandaşlık Komisyonu, aşağıdaki hallerde dönen statüsünü geri alabilir:
a) AC'nin anayasal düzenini güç kullanarak değiştirmeye kalkışması halinde
b) AC anayasa ilkelerine aykırı faaliyetlerde bulunan politik veya toplumsal organizasyonlara üye olması halinde
c) AC'nin yürürlükteki yasalarında gösterilen diğer hallerde
3. Vatandaşlık Komisyonu'nun dönen statüsünün kaldırılmasına ilişkin kararına karşı, kişi yargı organlarına başvurabilir.
Madde 19. Bu yasanın yürürlüğe girmesi
Bu yasa, resmen yayınlandığı tarihte yürürlüğe girer.
Adığey Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı
A. Carım
Maykop, 10 Haziran 1997
[18 Haziran 1997 tarihli Adığe Mak (Adığe Sesi) gazetesinde yayınlanana Adığece metinden çevrilmiştir
+''+Kaffed]
