- Khabze Üzerine İki Yazı -
Bu sayımızda Adıge Khabze üstüne iki ayrı görüşe yer veriyoruz. Birincisi, Zarina Kanukova'nın IWPR'de yayımlanan "Adıge Khabze'nin İflası" başlıklı yazısı, ikincisiyse Kanada'da Murat Yağan tarafından kurulan Kebzeh Foundation'dan gelen "Ahmusta Kebzeh'in Yeniden İhyası" başlıklı cevap. Okuyucularımızın bilgisine sunarız...
+''+1. ADIGE KHABZE'NİN İFLASI
Zarina Kanukova
Uyuşturucu kullanma ve alkol gibi yeni sosyal olgular, hiçbir şeyden habersiz yeni Adıge jenerasyonunu avcunun içine almış durumda.
Adıge görgü kurallarının (Adıge Khabze) modern toplumun gerekleri karşısında yeterli olmadığı görülüyor. Sosyologlar, Kuzey Kafkasya'daki aile hayatı üzerinde hakim olan kuralların, genç nesil tarafından reddedildiğini söylüyor.
Ve Adıge Khabze; Batı filmleri, ucuz filmler ve Rus gangster kültürünün egemen olduğu yeni değerler düzeniyle yer değiştiriyor.
1917'deki Ekim Devrimi öncesi Adıge görgü kuralları, Çerkes, Kabarday ve Adıge boylarının sosyal davranışlarının köşe taşlarını oluşturuyordu. Khabze en başta, yerel toplumda yüksek bir konuma sahip eski nesle saygıyı gerektiriyordu. Adıge Khabze'de ayrıca her fert, işlediği suçu toplu olarak paylaşan kendi ailesine karşı utancını yansıtıyordu.
Sonuç olarak Adıge Khabze, sadece aile çevresine değil sosyal etkileşimin tüm yönlerine hakimdi. Daha kesin bir ifadeyle söylersek Khabze, gayrıresmi "halk mahkemesinin" esaslarını oluşturuyordu.
Çocuklar, Adıge görgü kurallarını doğduklarından itibaren öğreniyorlar, aile fertlerinden ve daha sonra emsallerinden öğrendikleriyle geliştiriyorlardı.
Eve misafir geldiğinde genç neslin masaya oturması yasaktı. Bunun yerine misafirlere bakmakla yükümlüydüler. Gençler, kendinden büyüklere karşı doğrudan konuşamazlar ya da onların tartışmalarına giremezlerdi. Sadece doğrudan soru sormalarına izin veriliyordu.
Adıge Kabze, eski jenerasyonun mensuplarına; kuralları ihlal edenleri cezalandırma ve işlenen suçun utancını ailelerine yükleme hakkı veriyordu. Böylece aileden olmayan bir yaşlı, uygun şekilde giyinmeyen, kötü davranan ağzı bozuk delikanlılara yaklaşabiliyor ve uygun gördükleri cezayı verebiliyordu.
Sovyet otoriteler, kolektif varlık için bir tehdit olarak gördükleri Adıge görgü kurallarının kökünü kurutmak için ellerinden geleni yapıyorlardı. Ve Adıge Kabze prensipleri; devlet programına tam tabiyet isteyen bürokratik bir makineyle hızla tahrip edildi.
Ancak çoğu Adıge ailesi - özellikle kırsal bölgelerde yaşayanlar- eski gelenekleri ayakta tutuyorlar. Kimileri için bu, Sovyet cumhuriyetlerinin Ruslaştırılması sürecine karşı bir direniş çabası olarak görülürken kimilerine göre ise bu, eski hayatın son kalıntılarının korunması isteğini ifade ediyor.
İşin farkında olan birkaç komünist lider, Adıge Khabze'nin -özellikle Sovyet ideolojisi tarafından yıpratılan ahlaki değerler olarak- bölücü bir anakronizm (çağaşım) olmaktan çok toplumu bir arada tutan bir tutkal olduğunu fark ettiler.
Sovyet döneminde; yaşlı bir köylünün otobüste kendisine yer vermeyen genç bir adamı ayıpladığını veya ters ters baktığını ya da milletin içinde ona sövdüğünü görmek olağandışı bir davranış değildi. Kapalı kapılar ardında Adıge Kabze, zor zamanlar geçiren veya büyük kayıplar verenler için bir refah kaynağı olmayı sürdürdü.
Bugün Adıge görgü kurallarını tatbik edenlerin sayısı çok az. Geçmişte Adıgeliler, maddiyata saygı göstermiyorlar ve bir insanın sahip olabileceği en değerli varlığın doğruluk, dürüstlük ve şeref olduğuna inanıyorlardı.
Ancak sahiplik ve mülkiyetle ilgili yeni kanunlar; aileler arasında ayrılıkların meydana gelmesine sebep oldu. Babalarının arazisini paylaşamayan kardeşler birbirlerini yemeye başladılar. Adıge Khabze'nin, Adıge toplumunda yeni bir olgu olarak göze çarpan uyuşturucu ve alkol kullanımıyla mücadele etmede yetersiz kaldığı açıkça meydandadır.
Genç nesil, ataerkil toplumun kurallarını reddederek, Sovyet dönemi sonrası yaşanan kültürel boşluğu dolduran Batı kültürünün istilasına maruz kaldılar.
Adıge Khabze'nin bugün Kuzey Kafkasya'da kendisine yeni bir rol biçmesi konusunda fazla ümit yok. Çeçenistan'daki savaş, Dağıstan'daki saldırılar ve Karaçay-Çerkes'teki ayaklanmalar gibi son gelişmeler, maceraperestlik duygusunu ön plana çıkardı.
AHMUSTA KEBZEH'İN YENİDEN İHYASI
Kebzeh Foundation
Zarina Kanukova'nın (IWPR Caucasus Reporting Service No:80, 1 Mayıs 2001'de yayınlanan) Adıge Xhabze'nin çağdaş topluma uymadığı yolundaki beyanına cevaben yazıyoruz.
Bayan Kanukova, Adıge Habze'nin çağdaş topluma uymadığı şeklindeki kanaatinin sebebini, büyük çapta Rus ve Batı etkilerine dayandırmaktadır. Biz, daha kuvvetli bir sebepten bahsedeceğiz.
Abhaz dilindeki ifadesiyle Ahmusta Kebzeh geleneğinin 20,000 yılı aşan bir geçmişi vardır ve orijinal olarak Kafkasya dağlarında yerleşik olarak korunmuştur. Bu eski geleneğin üç seviyesi vardır. Bunların birisi Aleishwe veya bayan Kanukova'nın tarif ettiği görgü kurallarıdır. Bu kişilik geliştirme yöntemiyle günlük hayattaki sosyal davranışların daha kaliteli olması amaçlanır. Bu kurallar manzumesiyle topluma yapılan rehberliğin amacı, çalışma hayatında, giyimde, selamlaşmada, evlenme, cenaze törenleri ve özel olaylarda olumlu, yapıcı ilişkiler geliştirmektir.
İkinci seviyede Kebzeh gelir. Bu seviye hayatın yönetim alanında gerekli olan bilgi ile ilgilenir. Tarih içindeki feodal sistemin ferdine verilen Kebzeh eğitimiyle, yaşadığı topluma faydalı bir kişilik geliştirmesi amaçlanır. Bu eğitim her vesileyle verilir. Yaşadığı toplum çocuk için sınırsız bir okul sınıfı gibidir.
Üçüncü seviye Ahmusta Kebzeh'tir. İnsanların beşeri yeteneklerini sınırsız olarak kullanabilmeleri için insanları hazırlama bilimidir. Burada insanlara uzun süren fiziki, zihni ve ruhi egzersizler yaptırılarak, beşeri sinir sistemini aklın emrine hazırlamaktır. Ahmusta Kebzeh bir din midir, diye sıkça sorulur. Cevap, hayır'dır ve ayrıca herhangi bir din ile de karşı karşıya değildir. Bu tatbiki bir bilimdir. Bereketli bir yaşama ulaşmak için insanca yaşama sanatıdır.
Bunların her üçü, Çerkes toplumunda homojen değer yargıları olarak, birbirini tamamlayan, destekleyen bir şekilde bir arada varolmuşlardır. Bunlar yakın zamana kadar sözlü gelenek olarak tatbik edilmiş ve Zarina Kanukova'nın tarif ettiği görgü kuralları kısmıyla günümüze erişmiştir.
Ahmusta Kebzeh ve Kebzeh ise, en yaşlılarca bilinebilir. Yeni nesiller bunları belirsiz rivayetler şeklinde algılayıp, geçmişte kalmış ruhi disiplin denemeleri diye hatırlamaktadırlar. Gerçek teknik ve tatbikat tamamen ortadan kalkmıştır. Çerkes Kebzeh toplumunda, 'Birimiz hepimiz için, hepimiz birimiz için' hayata geçmişti, yaşanıyordu. Özgeciliğe dayalı karşılıklı bir dayanışmaydı. Liderler ve yaşlılar gerçek hizmet veriyor, halk da lider ve yaşlılara gerçek destek veriyordu. Bunlar yiğitçe kavramlardı, ama bu günün dünyasında bunlar unutuldular.
Sosyal davranışlardaki alçalma, toplumların mevcut problemleri (uyuşturucu, alkol, gangster kültürü) çözmedeki başarısızlığı, Kuzey Kafkasya'ya mahsus bir olay değildir. Dünyayı saran ve ağır sonuçları olan bulaşıcı bir hastalıktır. Kanada'da yaşayan bizler, sosyal davranış ve ahlakın çöküşüne şahidiz. Televizyon kültürü nesilleri silip süpürmüş ve her şeyde özgürlük teşvik edilmiştir. Post modernizm küresel tehditlere hiçbir çare sunamamaktadır. Aksine, gerçek bir medeniyette olması imkansız özgürlük kavramına dayanan, bencil bir bireyselciliği teşvik etmektedir.
Kafkaslardaki Sovyet egemenliğinde Ahmusta Kebzeh geleneği, kültür mirasının ürünü bir müze eşyası gibi terkedilmiştir. Ruslaştırma yıllarından kısmen kurtarılan yalnızca görgü kurallarıdır, ki bununla Batı kültürü ve Sovyetizasyonun olumsuz etkilerinden korunulmaya çalışılmıştır. Ahmusta Kebzeh'in her bir seviyesinin tatbiki faydası vardır. Ama toplumun azami istifadesi, her üç seviyenin birlikte tatbikatına bağlıdır.
Aleishwe, Kebzeh ve Ahmusta Kebzeh'in üçü birden eşzamanlı olarak ve birbirine paralel olarak tatbik edildiklerinde, bugün başa çıkmaya çalıştığımız konuları göğüsleyecek beşeri derinlikler elde edilebilir. Büyük bir geleneğin yalnız bir parçası olan görgü kurallarını (ki bunlar Kafkasya'da uzun süredir buzdolabındaydı) yargılayıp başarısız ve geçersiz ilan etmek gerçekçi değildir. Uzun süre ahırda tutup uzun süre binmediğiniz atınızı birgün aniden sarp bir araziye çıkarıp dörtnala geçmesini istemenize benziyor bu.
Netice olarak, Ahmusta Kebzeh geleneği insanların daha fazla insan olmalarını sağlayan bir ruh bilimidir. Bununla daha iyi bir komşu, daha iyi bir koca veya daha iyi bir eş, daha iyi bir vatandaş ve daha iyi bir arkadaş olunabilir. Bugün bunlar, tarihin hiçbir döneminde olduğundan daha kolaylıkla tatbik edilebilir çünkü bilimsel gerçekler ve entelektüel gelişme bunları desteklemektedir. Kafkasyalı yaşlıların ve yiğitlerin asırlarca bilip yaşadıkları cihanşümul gerçekler ve prensipler bugün bilim tarafından onaylanmaktadır. Ahmusta Kebzeh eğitimi alan insanların yaşam ve toplum sevgisi onları efsanevi kahramanlara dönüştürmektedir.
Bugünün dünyasında ve Kafkasya'da bastıran problemleri çözmek için görgü kurallarının yetmediği bir gerçektir. Beşeri yeteneklerini sınırsız kullanabilen insanlara ihtiyaç vardır. Ahmusta Kebzeh, geçmişte olduğu gibi şimdi de, bu beşeri yetenekleri canlandırır ve geliştirir. Bir gelenek ancak tam olarak yaşandığında, bayan Kanukova'nın "Uysal, itaatkar ve soyut değerler" olarak tanıttığı değerleri aşar. Ve işte ancak o zaman, Adıge Habze bugünün Kuzey Kafkasya'sında etkili bir rol üslenebilir... Allah bize geleneklerimizi unutturmasın.
(Marje@yahoogroups.com'dan alınmıştır.)
+'
'+Zarina Kanukova
